Шашу оңай, жинау қиын: Тойдағы ысырапшылдыққа тыйым керек пе?
Қырғызстанда бұған дейін депутаттар марқұмның қырық күндік асы мен жыртыс таратуға тыйым салған еді. Енді Жоғарғы Кеңес киіт кигізуге, құдалыққа, тіпті, марқұмға ас беруге тоқтам қоймақ.
«Үйлену тойы да ел арасында бәсекелестік тудырып отыр» деп танығандықтан, қырғыз шенеуніктері тойдағы ысырапшылдықтың да алдын осылай алмақ. Үйлену тойға бір ірі қара мал сойып, 250 адамнан аспайтын қонақ шақыру керек. Ал қыз ұзатуда шақырылатын қонақ саны 100 адамнан аспауы шарт. Заң талаптарын бұзған азаматтарға 300 мың сом айыппұл салынуы мүмкін. Ал мейрамхана иелері 591 мың сом айыппұл төлейді.
Біздің елде де түрлі аста-төк тойлар өтетінін ескеріп, арнайы мамандарға хабарласып көрдік. Заң жүзінде қойылатын мұндай талап бізге де қажет пе, жоқ па?
Тілеужан КІШКЕНЕБАЕВ, заңгер:
Той-томалаққа шектеу қою қазаққа келмейтін сияқты
– Тәртіптің болғаны дұрыс қой. Мысалы, жуырда Қызылорда қаласының Қазалы ауданына қарасты ауылыма барып қайттым. Байқағаным, мешіттерде беретін Құдайы тамақтың өзіндік талабы бар екен. Мәселен, ысырапшылдықтың алдын алу мақсатында Құран дастарханына жеміс-жйдек, балкүлше деген сияқты артық тағамдар қойылмайды. Жергілікті халық та соған үйреніпті.
Ал той-томалаққа шектеу қою қазаққа келмейтін сияқты. Өйткені алыстан келетін құда-жегжат, туыс көп. Олардың бірін шақырсаң, бірі ренжиді. Былайша айтқанда, ағайынды алалаған боласың. Сол сияқты етжақындарыңды жай кезде шақырсаң келмеуі мүмкін, ал той жасасаң, жетеді. Сондықтан құдайы тамақ пен кісі қайтыс болғанда берілетін қонақасының дастарханына ғана тыйым салынса. Себебі, жақынынан айырылып аза тұтып отырған адам жоқтау айта ма, әлде үстелге қоятын жеміс-жейдек іздеп жүре ме?!
Той-томалақтың сән-салтанатына ғана шектеу қоюға болады . Мысалы, 20-30 млн теңгенің тортын алдыратындар бар. Бұл – әрине, ысырапшылдық.
Асхат ҚЫЛЫШБЕК, ақын:
Одан да бюджетті түгендесін
– Жамбыл облысының әкімі Ербол Қарашөкеев тойға реформа жасамақ болып еді, бірақ жолын таппады ғой. Сол жаққа жолым түскен сайын тойға қандай өзгеріс енгенін сұраймын, бірақ бәрі сол баяғы қалпы. Себебі, халық оған көнбейді. Кім қуанышынан қай туысын қалыс қалдырғысы келеді.
Халық той жасаса, ата дәстүрді орындайды, одан ысырапшылдық іздеудің қажеті жоқ. Мемлекетке одан да бюджеттің ысырап болып жатқан қанша қаражатын түнгендегені жөн болар.
«Орамал тон болмайды, жол болады» деп құда-жегжатқа жоралғы жасайды. Хадисте де «бір-біріңе сыйлық жасаңдар, сыйластықтарың артады» демей ме? Жаңа қазақтар арасында екі жақ өзара келісіп, киіт дегенді қоя тұрып, жастарды шетелге жіберіп немесе үй әперіп жатады. Келісіп пішілген тон болса, ол да жөн шығар. Ал егер той-томалақ, өлім-жітімге қатысты арнайы заң қабылданар болса, халықтың қытығына тиеді. Себебі, қазақ – тамырынан, салт-дәстүрінен ажырамайтын халық.
Марат АСҚАРБЕКОВ, заңгер:
Қырғыздар бізге үлгі емес
– Қырғыздың әдет-ғұрып, салт-санасы басқа. Сондықтан олар ешқашан бізге үлгі бола алмайды. Олардың тіпті мемлекеттік бюджеті де біздің бір Қарағандының бюджетін ғана құрайды. Енді оларға еріп,тойға заң арқылы тоқтам қою бізге жарамас.
Қазақ халқы ырысапшыл емес, мәрт халық. Бұдан да жаман кезеңде бар жақсысы мен тәттісін сандыққа салып, «Құдайы қонақтың сыбағасы» деп отыратын. Ұлтымыздың болмысы осындай. Ал мұны ысырапшылдыққа балағандар – ешкімді босағасынан қия бастырмайтындар. Сырттағының мінезін жапсырып алған сондайлардың кесірінен көршілер де бір-біріне кіруден қалды. Той деген құдайдың қазынасы емес пе? Қазақтың ақылдысын да, атпал азаматын да, арқалы ақындарын да, әнші-жыршысын да сонда көресің.
Қазақ қашан барын өлгенінен аяп еді?! Өмірден жасы үлкен адам өтсе, сауын айтып, ат шаптырып, арты той болсын деп ырымдаған. Қазақтың тойы да, өлімі де, өңгесі де салт-дәстүрге тұнып тұр. Мысалы, өлген адамға берілетін, жетісі, қырқы, жылы, шегі деген өзге мұсылманда жоқ, тек қазақта ғана бар. Арабтардың өзі өмірден өткенін арулап көмбейді. Меккеге барып жан-тәсілім еткендерді де «жәннатқа кетті» десіп, бәрін бір жерге көме салып жатқан жоқ па. Ал қазақ зиратын тұрғызып, соңынан ұрпағы зиярат жасап отырады. Осының бәрінен айырылған күні қазақ ұлттық болмысынан айырылады.
Өмірқұл АЙНИЯЗОВ, әнші:
Қазақ бірінің қуанышын бірі жауып жүр
– Бір тойдың айналасында қызмет жасайтын, асаба, музыкант, әнші-биші, даяшы – бәрі нәпақа табады. Той тоқтаса, соның бәріне табыс қайдан келеді? «Тойды азайт» дегеннен гөрі, кәсіпкерлерді қолдап, тойға тұтынатын керек-жарақты өзімізде шығаруға ұмтылу керек.
Мысалы, тойбастардан бастап, шапан, тағатын алқа-жүзіктің бәрі сырттан келеді. Осыларды өзіміз өндірсек болмай ма? Ет бағасы күннен-күнге қымбаттап жатыр, сәйкесінше, ол тойхана мәзірінің бағасына әсер етеді. Қыл-аяғы қызанақ-қиярға дейін шарықтап тұр. Одан да осылардың бағасын өсіруге шектеу қойғанымыз дұрыс.
Ал өз ақшасына той жасаған адамға «қонақ санын пәленшеден асырма» деу дұрыс емес. «Кәдесіз қыз болмайды» деген, қалыңмалсыз қалай келін аласың, құда-құдағиға қалай кәде тартпайсың? Тойға барған адам да қаржылай сый-сияпатын апарады. Қазақ осылай бірінің қуанышын бірі жауып жүр.
Гүлнұр ҚАНАПИЯҚЫЗЫ, экономист:
Тойды шамаға қарап жасау керек
– Әрине, ырыпшылдықтың алдын алу қажет. Себебі бізде «жұрттан қалмауымыз керек» деген еліктеу бар. Ұят болмасын деген мақсатта қарызға кіріп кететін жағдай болады. Себебі, халықтың несиесі көптігі статистикадан да қылаң береді. Мұны ескерген Үкімет қарыздан арылту мақсатында қаншама қарыздарды кешірді, зейнетақы қорындағы қаражатын ипотекасын жабуға рұқсат берді. Ал біз тағы қарызға кіріп жатырмыз, бұл экономикалық тұрғыдан тиімсіз. Күнкөріспен қатар дамуды да ойлайық.
Өкінішке қарай, бізде оқып, білім алуға жұмсауға тиіс қаражатты тойға жұмсайды. Бұл дұрыс емес.
Алайда егер той өткізудің жөн-жоралғысына шектеу қойса, мейрамханалардан бастап тойдың айналасында күн көріп отырған жандар табыссыз қалуы мүмкін. Шағын бизнесті тұралатып алуымыз ықтимал. Сондықтан ысыраптың алдын алуды әркім өзінен бастауға тиіс, яғни, тойды шамаға қарап жасау керек.
