Түркістан облысы ғылым және білім саласындағы ынтымақтастық орталығы ретінде

Түркістанның тарихи білім орталығы ретіндегі рөлі

Түркістан ежелден Орталық Азиядағы білім мен ғылымның маңызды орталықтарының бірі болған. Қожа Ахмет Ясауи мен оның шәкірттері ислам ғылымдары, философия, тарих және әдебиет салаларында маңызды еңбектер қалдырды. Түркістан қаласы тарихи тұрғыда ғана емес, бүгінгі таңда да білім беру жүйесі арқылы елдің интеллектуалды дамуына үлес қосуда. Бұл рөлді одан әрі нығайту үшін облыста ғылыми-зерттеу институттары мен білім беру мекемелерінің дамуы маңызды.

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

Түркістан облысындағы білім беру саласының негізі – Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті. Бұл университет тек Қазақстан ғана емес, бүкіл түркі әлемі үшін маңызды орталық болып саналады. Университеттің басты ерекшелігі – оның халықаралық мәртебесі мен мәдени көптүрлілігі. Мұнда Қазақстан, Түркия және басқа да елдердің студенттері білім алып, ғылыммен айналысады.

Университет бірнеше бағыт бойынша дамып келеді:

• Халықаралық ынтымақтастық. Университет шетелдік университеттермен және ғылыми орталықтармен тығыз байланыс орнатып, бірлескен зерттеулер мен білім беру бағдарламаларын жүзеге асыруда.
• Заманауи инфрақұрылым. Университетте зертханалар, ғылыми кітапханалар және цифрлық ресурстар арқылы білім беру сапасын жақсарту үшін жаңа технологиялар енгізілуде.
• Түркітану орталығы. Түркі халықтарының мәдениеті мен тарихын зерттеуге бағытталған орталық халықаралық деңгейде маңызды жобаларды жүзеге асырады.

Түркістан облысы Қазақстанның рухани және тарихи орталығы ретінде танымал болғанымен, соңғы жылдары бұл аймақ ғылым мен білім беру саласындағы ынтымақтастықтың жаңа орталығы ретінде қалыптасып келеді. Оның негізінде аймақтағы білім беру мекемелері мен ғылыми ұйымдардың қызметін интеграциялау, аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуын қолдау және Түркі әлемі елдері арасындағы байланысты нығайту жатыр. Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті (ХҚТУ) осы бастамалардың қозғаушы күші ретінде ерекше рөл атқарады.

ХҚТУ Түркістан облысының ғылыми-білім беру орталығы ретінде білім беру, ғылым мен инновациялық қызметтің үйлесімділігін қамтамасыз етеді. Университет түркі әлемінің мәдени мұрасын сақтап, түркология, археология, дінтану, тарих, экономика, математика, физика, ақпараттық технологиялар, электроэнергетика, биотехнология және медицина сияқты әртүрлі салаларда зерттеулер жүргізеді. Бұл зерттеулер Қазақстандағы ғылымды дамытудың жеті басым бағытының бесеуін қамтиды. Атап айтқанда, табиғи ресурстарды тиімді пайдалану, жаңа технологияларды енгізу, өмір мен денсаулық туралы ғылымдар, елдің экономикалық өсуі мен қауіпсіздігін нығайту мәселелері зерттелуде.

Университет ғылыми-зерттеу қызметінің перспективті және ұзақ мерзімді бағыттарын жүзеге асырып, өңірдің әлеуметтік-экономикалық және ғылыми-техникалық мәселелерін шешуге өз үлесін қосуда. Аймақта құрылатын ғылыми мектептер, ғылыми-инновациялық әзірлемелер, сондай-ақ мемлекет қаржыландыратын гранттық жобалар білім алушыларды ғылыми қызметке тарту арқылы білім беру және ғылымның тығыз байланысын қамтамасыз етеді. Мысалы, университет 150 миллион теңгеге қаржыландырылатын 12 бастамашыл бағытты, 11 ішкі жобаны, 13 шаруашылық келісімшарт жобасын және Қазақстан Республикасы Ғылым комитеті қаржыландыратын 11 гранттық жобаны жүзеге асыруда.

Түркістан облысының ғылыми-инновациялық инфрақұрылымын дамыту аясында ХҚТУ-де коммерцияландыру кеңсесі құрылып, ол жаңа технологияларды өндіріске енгізуге жағдай жасауда. 2018 жылы Кентау қаласында Кентау трансформатор зауытымен бірлесе отырып, технопарк негізі қаланды. Бұл технопарк сандық ақпараттық-коммуникациялық технологиялар мен энергетика саласындағы инновацияларды енгізу арқылы аймақтың өнеркәсіптік әлеуетін нығайтуға бағытталған. Мұнда студенттер «КТЗ мамандары үшін виртуалды жұмыс кеңістігі», «Электронды құжатайналым жүйесі» және «Түркістан аймағы тарихи-мәдени ескерткіштерінің 3D туры» сияқты стартап-жобаларды жүзеге асырды. Сонымен қатар, Түркістан қаласында "Smart campus" және "Smart қала" концепциялары әзірленіп, "Цифрлы Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасын қолдауға бағытталды.

Ғылыми зерттеулер тек техникалық немесе жаратылыстану ғылымдарымен шектелмейді. Университет ғалымдары археологиялық және этнографиялық зерттеулер жүргізіп, тарихи мұраны зерттеуде маңызды нәтижелерге қол жеткізуде. Мысалы, археологтар ежелгі Сығанақ қалашығында ауқымды зерттеулер жүргізіп, бұл нысанды ЮНЕСКО мәдени мұра тізіміне енгізу мүмкіндігін қарастыруда. Сонымен қатар, этнолингвистикалық зерттеулер мен түркі халықтарының мәдени мұраларын сақтау бойынша жұмыстар жүргізіліп жатыр.

ХҚТУ ғалымдары әзірлеген "Мәңгілік ел" идеясының ғылыми негіздері, Қазақстанның экономикалық өсуін қамтамасыз ету, оның бәсекеге қабілеттілігін арттыру және қауіпсіздігін нығайту бойынша зерттеулер аймақтық және ұлттық маңызы бар мәселелерді шешуге ықпал етуде. Университет биотехнология саласында да белсенді жұмыс істейді. Инновациялық әдістер арқылы өңірдің ауыл шаруашылығын дамыту және генетикалық ерекшеліктерін зерттеу жобалары Қазақстанның ауыл шаруашылығын жаңа деңгейге көтеруге бағытталған.

Университеттің халықаралық ынтымақтастық саласындағы қызметі де айрықша атап өтуге тұрарлық. Түркияда шығарылатын «Bilig» журналы халықаралық Clarivate Analytics және Scopus базаларында индексацияланған. Университеттің басқа да басылымдары – «Хабаршы», «Түркология» және «Еуразия» журналдары Қазақстан мен Орталық Азия ғалымдарының ғылыми зерттеулерін ілгерілетуге ықпал етеді. Сонымен қатар, университет талантты жас ғалымдарға қолдау көрсетіп, олардың әлемдік деңгейдегі жетістіктерге жетуіне жағдай жасап отыр. Мәселен, екі жас PhD докторы 2018 жылы Scopus Award халықаралық байқауында үздік зерттеуші атанды.

ХҚТУ Түркістан облысының экономикалық еркін аймағындағы әлеуетті арттыруға да белсенді қатысады. Аймақ әкімдігімен бірлесе отырып, Түркістан технопаркінің құрылысы жоспарланған. Бұл аймақтық инфрақұрылымды дамытуға және инновациялық стартаптарды қолдауға мүмкіндік береді.

Түркістанның ғылым мен білім саласындағы жаңа жобалары

Соңғы жылдары Түркістан облысында ғылым мен білім беру саласында бірнеше жаңа бастамалар жүзеге асырылуда. Бұл жобалар аймақтың ғылыми-білім беру орталығы ретіндегі беделін арттыруға бағытталған.

1. Ғылыми-зерттеу институттары. Облыста аграрлық ғылым, экология және энергетика сияқты салалар бойынша зерттеулер жүргізетін ғылыми-зерттеу институттары құрылуда. Ауыл шаруашылығы саласына ерекше көңіл бөлінуде, себебі бұл өңірдің экономикасының маңызды бөлігі болып табылады.

2. Мектептер мен колледждер. Түркістан облысында жаңа білім беру мекемелері салынып, мұғалімдердің кәсіби деңгейін арттыруға бағытталған бағдарламалар жүзеге асырылуда. "Оқу-ағарту жылы" аясында жаңадан ашылған мектептер мен колледждер оқушылардың сапалы білім алуына жағдай жасайды.

3. Цифрландыру және STEM-білім беру. Аймақта STEM (ғылым, технология, инженерия және математика) білім беру бағыты қарқынды дамып келеді. Түркістанның мектептері мен университеттері заманауи жабдықтармен қамтамасыз етіліп, оқушыларды жаңа технологияларға бейімдеу бастамалары қолдау табуда.

Ынтымақтастық және халықаралық байланыстар

Түркістан облысының ғылым мен білім саласындағы әлеуеті халықаралық ынтымақтастық арқылы нығая түсуде. Облыс әкімшілігі мен университеттер шетелдік серіктестермен бірге бірнеше ірі жоба жүзеге асырды:

• Еуропа мен Азия елдерімен байланыс. Аймақта Erasmus+ және басқа да халықаралық бағдарламалар арқылы шетелдік университеттермен алмасу жүзеге асырылуда.
• Түркі мемлекеттерімен ынтымақтастық. Түркістан түркі халықтарының бірігу орталығы ретінде түркітілдес елдердің жастарын бір ортаға біріктіретін жобаларды жүзеге асыруда.
• Халықаралық конференциялар. Түркістанда жыл сайынғы ғылыми форумдар мен конференциялар өткізіліп, ғалымдар мен сарапшылардың тәжірибе алмасуына мүмкіндік береді.

Түркістанның білім саласындағы кедергілер мен мүмкіндіктері

Түркістан облысының білім саласындағы басты мәселелері – инфрақұрылымның жеткіліксіздігі, ауылдық жерлердегі білім беру сапасының төмендігі және маман тапшылығы. Бұл мәселелерді шешу үшін келесі шараларды жүзеге асыру қажет:

1. Қаржыландыруды арттыру. Ғылыми-зерттеу жұмыстарын қаржыландыру мен білім беру саласына инвестиция тарту аймақтың дамуына ықпал етеді.

2. Білікті мамандарды тарту. Түркістан облысында жұмыс істейтін мұғалімдер мен ғалымдарға арналған қолайлы жағдайлар жасау.

3. Цифрлық білім беру. Қашықтан оқыту жүйесін жетілдіру арқылы ауылдық жерлердегі оқушылардың білім сапасын жақсарту.

Сонымен қатар, Түркістан облысы табиғи ресурстар мен мәдени мұраның байлығына ие болғандықтан, ғылым мен білім саласында туризмді дамытуға бағытталған бастамаларды жүзеге асыруға мүмкіндігі бар.

Қорытынды

Түркістан облысы ғылым мен білім саласындағы ынтымақтастық орталығы ретінде Қазақстанның интеллектуалдық және мәдени әлеуетін арттыруға үлес қосуда. Аймақта жүзеге асырылып жатқан жобалар мен бастамалар Түркістанды тек Қазақстанның ғана емес, бүкіл Орталық Азияның ғылыми-білім беру хабы ретінде қалыптастыруға бағытталған. Заманауи инфрақұрылым, халықаралық ынтымақтастық және инновациялық білім беру бағдарламалары арқылы Түркістанның бұл бағытта одан әрі дамуына барлық жағдайлар жасалуда. Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің қызметі арқылы аймақ инновация, ғылым және білім беру саласында тұрақты даму жолына түсті. Бұл бастамалар тек аймақ үшін ғана емес, бүкіл Қазақстан мен Түркі әлемі елдері үшін маңызды, өйткені олар ғылыми жаңалықтарды енгізу, тарихи мұраны сақтау және әлеуметтік-экономикалық даму бағытындағы ынтымақтастықты нығайтуға бағытталған. Түркістанның бұл рөлі оның келешекте Орталық Азиядағы ғылыми-білім беру орталығы ретінде одан әрі дамуына негіз болары анық. Облыстың мүмкіндіктерін тиімді пайдалану арқылы оның ғылыми және білім беру саласындағы рөлі одан әрі арта түсетіні сөзсіз.