Электронды темекіге тыйым салынса да, қолданушылар саны азаймаған
2024 жылы электронды темекілер мен вейптерге толық тыйым салынғанына қарамастан, 2025 жылы олардың қолдану көрсеткіші азаймай, керісінше өсе түскен.
Алматы, NEGE. Қазақстанда әлі де темекі, вейб, қорқорға тәуелділердің қарасы қалың. Заң күшейгенімен, тұтынушылардың азаймағаны байқалады. ҚР Ұлттық статистика бюросының 2022–2025 жылдардағы мәліметтері бойынша, күн сайын темекі шегетін ересектердің үлесі шамамен 15–18% деңгейінде.
«Стратегия» қоғамдық қоры темекіге қарсы саясаттың тиімділігін бағалауға арналған жаңа талдамалы зерттеуін ұсынды. Сарапшылар қолданыстағы қатаң тыйымдар мен шектеулердің тиімділігіне күмән келтіруде. Тұтынушылардың біразы қорқор темекіге қарағанда «пайдалы» деп сенеді.
«Зерттеу нәтижелері қазіргі шектеу шараларының оң нәтижені бермегенін көрсетті. Темекі өнімдерін пайдаланушылар саны азайған жоқ, керісінше жасырын нарықтың үлесі артты. Темекі, вейб, қорқорға қарсы күрес тек тыйыммен шектелмей, білім беру, ақпараттандыру және зиянды азайту технологияларын заңды тұрғыда реттеу арқылы жүзеге асуы тиіс. Зерттеу нәтижелері 2025 жылы темекіге қатысты жаңа қауіптің пайда болғанын көрсетті. Атап айтқанда, кейбір респонденттер қорқордың «пайдасы бар» деген пікір білдіре бастаған. Бұл ақпараттың жеткіліксіздігі мен ағартушылық жұмыстың болмауынан туындаған қате түсінік. Егер мемлекет не зиян, не пайдалы екенін ашық әрі нақты түсіндірмесе, онда мұндай «білімді» адамдар көше деңгейінде қалыптасады», – дейді «Стратегия» қоғамдық қорының президенті және зерттеу авторы Гүлмира Илеуова.
Сарапшы Азат Мұхамедиевтің айтуынша, қатаң тыйым керісінше көлеңкелі нарықтың өсуіне әкеліп отыр.
«Қазақстанның тәжірибесін халықаралық мысалдармен салыстыру нәтижесінде мынадай қорытынды жасауға болады, тек тыйым салуға негізделген саясат тәуелділікті түбегейлі азайта алмайды. Мұндай жағдайда тұтыну көлеңкелі нарыққа немесе балама өнімдерге ауысады. Ал темекіге қарсы күрес тиімді болуы үшін дәлелді тәсіл қажет», – деп түсіндірді «Стратегия» ҚҚ жобалар үйлестірушісі Азат Мұхамедиев.
Қазақстанда қоғамдық орындарда қорқор шегуге заңмен тыйым салынған. Алайда дәмханалар мен мейрамханаларда ашықтан-ашық сатылып жатыр. Тіпті, әлеуметтік желіде қорқорды жар салып жарнамалайды. Полиция рейдке шығып айыппұл салады, бірақ одан қорқор сатуды тоқтатқан мекеме аз.
«Қатаң тыйым, керісінше, көлеңкелі нарықтың өсуіне әкеліп отыр. Мәселен, контрабандалық тауардың тәркіленуі 120%-ға артқан. Заңды нарық жабылған кезде, көлеңкелі ойыншылар басымдыққа ие болады», – дейді Мұхамедиев.
Естеріңізге сала кетейік, 2024 жылдың 20 маусымынан бастап электронды темекілерді, хош иістендіргіштерді және басқа да осыған ұқсас тауарларды әкелуге, өндіруге және сатуға толық тыйым салынған. Сонымен қатар, Қазақстанда қоғамдық орында қорқор шегуге тыйым салуды енгізу туралы қаулы бар. Сауда нүктелерінде темекі өнімдерін ашық қоюға шектеу енгізілді. Вейп өнімдерін сататын дүкендер жабылды. Бұл шешім, әсіресе, жастардың қызығушылығын азайтуға және тұтынушылардың назарын шылым жарнамасынан қорғауға бағытталған.
