Жас ғалымдар мен зерттеушілерді қолдаудағы мемлекеттің әрі облыстардың рөлі
Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуы мен ғылыми-техникалық прогресінің негізінде білім мен ғылымның орны ерекше. Жас ғалымдар мен зерттеушілер – елдің интеллектуалды және инновациялық әлеуетін дамытуға бағытталған стратегиялық ресурсы. Сондықтан олардың қолдауын қамтамасыз ету – мемлекеттің және өңірлік биліктің басты міндеттерінің бірі. Мұндай қолдау жан-жақты болуы тиіс, оның ішінде қаржылық, инфрақұрылымдық, ақпараттық және психологиялық көмек көрсету маңызды рөл атқарады.
Түркістан, NEGE. Жас ғалымдарды қолдау бойынша мемлекеттің басты бағыттарының бірі – ғылыми-зерттеу жұмыстарын қаржыландыру. Қазақстанда ғылымды дамыту үшін мемлекеттік гранттар мен стипендиялар жүйесі қалыптасқан. Елдегі жас зерттеушілерге қолдау көрсетудің ең маңызды құралдарының бірі – "Болашақ" бағдарламасы мен ғылыми гранттар жүйесі. Бұл гранттар отандық жас ғалымдарға өздерінің идеяларын жүзеге асыруға және заманауи технологияларды игеруге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, жас ғалымдар үшін ғылыми-зерттеу жобаларын қолдау мақсатында халықаралық ұйымдармен бірлескен бағдарламалар жүзеге асырылуда.
Бүгінде Қазақстанда 25 мыңнан астам ғалым жұмыс істейді, олардың көпшілігі жас зерттеушілер. Мемлекет басшысының бастамасымен ғылым саласындағы қаржыландыру көлемі соңғы жылдары 3,5 есе артты. Мұндай қолдау жас ғалымдар мен зерттеушілердің шығармашылық әлеуетін дамытуға және заманауи технологияларды меңгеруге мүмкіндік береді. Ғылыми инфрақұрылымды жаңарту мақсатында зерттеу жабдықтарын жаңарту жұмыстары да қолға алынған. Қазіргі таңда жабдықтармен қамтамасыз ету көрсеткіші 14%, бұл алдағы жылдары ұлғайтуды қажет ететін маңызды көрсеткіш.
Ғылым мен жоғары білімді дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы еліміздің білім және ғылым саласындағы ұзақ мерзімді стратегиялық бағыттарын айқындайды. Бұл құжат аясында жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу институттарының материалдық-техникалық базасын нығайту, үздіксіз оқыту жүйесін дамыту және жастардың ғылыми қызметке тартылуын арттыру мәселелері басты назарда тұр. Осы тұжырымдама арқылы жас ғалымдардың білім алуына, кәсіби дамуына және зерттеулерін жүргізуге қажетті жағдайлар жасалып отыр.
Президенттің Жарлығымен құрылған Ғылым және технологиялар жөніндегі Ұлттық кеңес – ғылымды басқарудағы жаңа кезеңнің бастауы. Бұл кеңес ғылыми жетістіктерді елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына интеграциялауға, ғылымның басымдықтарын айқындауға және стратегиялық шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді. Кеңес жұмысы жас ғалымдардың мүдделерін қорғап, олардың зерттеулерінің нақты экономикалық және әлеуметтік пайда әкелуін қамтамасыз етуге бағытталған.
Білім және ғылым министрлігі арқылы жүзеге асырылатын жобалар жас ғалымдарды мемлекеттік деңгейде қолдаудың тағы бір көрінісі. Әсіресе, "Жас ғалымдар" бағдарламасы жас зерттеушілердің білім мен тәжірибесін арттыруға бағытталған. Бұл бағдарлама аясында ғылыми жобаларға гранттар бөлу, шетелде тағылымдамадан өту және халықаралық конференцияларға қатысу үшін арнайы мүмкіндіктер ұсынылады. Мемлекет жастардың ғылымға қызығушылығын арттыру мақсатында әртүрлі байқаулар мен форумдар ұйымдастырып, ғылыми орта құруға баса назар аударуда.
Құрылғанына 6 жыл толған Түркістан облысының білім беру орындарындағы ғылымды насихаттау жұмыстарына келер болсақ, аймақтың ЖОО мен арнаулы кәсіптік білім беру орындарында білім алушылардың ғылымға деген құлшыныстарын арттыру жұмыстары мен ғылыми жобалармен белсенді айналысатын студенттерді қолдауға облыс тарапынан қолдау шаралары жүргізіледі. 2023 жылы рухани астанамыз Түркістан облысында Қазақстан-Неміс университеті құрылды. Бұл білім саласына да, ғылымға да ірі жаңашылдық алып келген жаңалықтардың бірі болды.
Жергілікті билік органдары да ғылымды дамытудың маңызды құралдарының бірі болып табылады. Әр өңірде жас ғалымдарды қолдау бойынша арнайы бағдарламалар әзірленуде. Мәселен, кейбір облыстарда жергілікті бюджеттен ғылыми-зерттеу жұмыстарын қаржыландыру үшін арнайы гранттар бөлінеді. Бұл өңірлік мәселелерді шешу үшін жас ғалымдардың әлеуетін пайдаланып, жергілікті экономика мен әлеуметтік жағдайды жақсартуға мүмкіндік береді.
Жас ғалымдарды қолдауда инфрақұрылымның болуы да маңызды рөл атқарады. Зерттеушілерге заманауи жабдықтармен жабдықталған зертханалар мен ғылыми орталықтардың қолжетімділігі қажет. Бұл тұрғыда мемлекет инновациялық кластерлер мен технопарктерді дамытуға ерекше көңіл бөлуде. Мысалы, Назарбаев Университеті мен әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті сияқты ірі оқу орындары жас ғалымдардың кәсіби өсуі үшін үлкен мүмкіндіктер ұсынады. Осындай орталықтар жас зерттеушілерді заманауи технологияларға қол жеткізуге ынталандырады және олардың инновациялық идеяларын жүзеге асыруға ықпал етеді.
Жас ғалымдардың халықаралық тәжірибе алмасуы – ғылымды дамытудағы тағы бір маңызды фактор. Мемлекет шетелдік әріптестермен ынтымақтастық орнатып, жас ғалымдардың халықаралық деңгейде мойындалуына жағдай жасайды. Сонымен қатар, халықаралық тағылымдамалар мен ғылыми конференцияларға қатысу арқылы жас зерттеушілер өздерінің кәсіби деңгейін көтеріп, жаңа идеялармен таныса алады. Мұндай тәжірибе оларға жаһандық ғылыми қауымдастыққа кірігуге мүмкіндік береді.
Қазақстанда ғылымды дамытудың маңызды аспектілерінің бірі – ғылымды жастар арасында танымал ету. Бұл бағытта мектептер мен жоғары оқу орындарында арнайы іс-шаралар өткізу, ғылымды насихаттау арқылы оқушылардың ғылыми зерттеулерге деген қызығушылығын арттыру жұмыстары жүргізілуде. Сонымен қатар, жас ғалымдардың өз идеяларын жүзеге асыруына жағдай жасау үшін бизнес құрылымдарымен серіктестік орнату қажеттілігі де маңызды. Өңірлерде стартап жобаларды қолдау мақсатында акселераторлар мен инкубаторларды дамыту жұмыстары қолға алынуда.
Мемлекеттің қолдауымен қатар, облыстық деңгейде жүзеге асырылатын шаралар да ерекше орын алады. Өңірлерде ғылымды дамытудың ерекшеліктері мен мәселелері жергілікті жағдайларға байланысты айқындалады. Әр аймақтағы жас ғалымдардың зерттеулері сол өңірдің экономикасын, ауыл шаруашылығын, экологиясын немесе әлеуметтік салаларын жақсартуға бағытталуы мүмкін. Сондықтан облыстық әкімдіктер ғылымды қаржыландыруға, жас зерттеушілерді оқытуға және оларға жұмыс орындарын ұсынуға белсенді түрде қатысады. Жас ғалымдар үшін маңызды тағы бір аспект – әлеуметтік қолдау. Бұл, әсіресе, жас зерттеушілердің баспанамен қамтамасыз етілуін және олардың отбасылық жағдайын жақсартуды қамтиды. Кейбір өңірлерде жас ғалымдарға жеңілдетілген тұрғын үй бағдарламалары ұсынылады. Мұндай шаралар олардың ғылыммен айналысуына қолайлы жағдай жасайды.
Психологиялық қолдау мен мотивация – жас зерттеушілер үшін маңызды элементтердің бірі. Жас ғалымдарды ғылыми зерттеулерге ынталандыру үшін мемлекет пен өңірлік билік ғылыми жетістіктерді насихаттау және оларды марапаттау жұмыстарын жүргізеді. Жыл сайынғы "Үздік жас ғалым" байқаулары мен ғылыми сыйақылар осы бағыттағы тиімді шаралардың қатарына жатады.
Жалпы, жас ғалымдар мен зерттеушілерді қолдаудың тиімділігі кешенді тәсілге байланысты. Мемлекет жас ғалымдарға қаржылық қолдау көрсетумен қатар, ғылыми-зерттеу орталықтары мен инфрақұрылымдарды дамыту арқылы оларға өз әлеуетін толық іске асыруға мүмкіндік беруі керек. Өңірлік билік органдары болса, жергілікті деңгейдегі ғылыми мәселелерді шешуге бағытталған бағдарламаларды жүзеге асыра отырып, жас ғалымдардың еңбек нарығында сұранысқа ие болуын қамтамасыз етуі қажет.
Қазақстанның жас ғалымдары – елдің болашағын анықтайтын негізгі күштердің бірі. Олардың зерттеулері мен инновациялары ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілігін арттырып, әлеуметтік-экономикалық даму көрсеткіштерін жақсартуға ықпал етеді. Сондықтан жас зерттеушілерді қолдауда мемлекеттің және өңірлік биліктің ынтымақтастығы, сондай-ақ ғылыми қоғамдастықтың бірігуі аса маңызды. Жас ғалымдарды қолдау арқылы Қазақстан өз әлеуетін толықтай жүзеге асырып, инновациялық және білімді қоғам құру жолында маңызды қадамдар жасай алады. Бұл тек ғылымның дамуына ғана емес, сонымен қатар ұлттың жалпы өркендеуіне ықпал ететін стратегиялық міндет болып табылады.
