Жамал Дүйсенбайқызы: Қазір әйелдер еркектің міндетін мойнына жүктеп алған

NEGE тілшісі «Жамбыл облысы әкімдігінің жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының қиын өмірлік жағдайға түскен дағдарыс орталығы» КММ директоры Жамал Қалыбековамен әңгімелесіп, ана мен баланы қорғау мәселесі жөнінде сауалдарға жауап алды.  

–​ Жамал Дүйсенбайқызы, дағдарыс орталығы аты айтып тұрғандай, отбасында жәбір көрген әйелдердің уақытша үйіне айналды. Орталық оларға қандай көмек көрсетеді? 

 – Дағдарыс орталығы Жамбыл облысы әкімінің шешімімен 2014 жылы ашылды. Қаражат тікелей мемлекеттен бөлінеді. Орталық 27 орынға арналған. Бүгінгі күнге дейін 900-ден аса ана қабылдадық. Жалпы, бізге отбасында зорлық-зомбылық көрген аналар баласымен бірге келеді. Мәселен, күйеуінен күнде зәбір көретін, барар жер, басар тауы жоқ аналар осы орталықты алты ай бойы паналайды.

Оларға сегіз түрлі көмек көрсетіледі. Атап айтқанда, әлеуметтік-тұрмыстық, әлеуметтік-медициналық, әлеуметтік-психологиялық, әлеуметтік-педагогикалық, әлеуметтік-еңбек, әлеуметтік-мәдени, әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-құқықтық. Бізге келген әр әйелді балаларымен бірге бір бөлмеге жатқызамыз. Ең бірінші, ана мен балаға психологиялық көмек керек.

Үнемі әке-шешесінің ұрыс-керісі мен жанжал-төбелесін көрген баланың да психологиясы бұзылады. Сондықтан психолог мамандар тек әйелдермен ғана емес, балалармен де жұмыс істейді. Яғни, бізде аналар және балалар психологы бар. Өмірдің сынағынан мезі болып, әбден стреске түсіп кеткен әйелдерге барынша моралдық қолдау көрсетіліп, психологиялық кеңес беріледі. Мұнымен қоса жағдай ажырасуға дейін жетіп жатса, балалары мен мүлікті бөлу кезінде заңгер кеңесіне жүгінеді.

 – Мәселен, аналар қанша баласымен келсе де, бәрін қабылдайсыздар ма?

 – Бізге бір-екі баламен келетіндер сирек. Көбінесе үш, төрт, бес, алты, тіпті тоғыз баласымен келеді. Биыл Жамбыл облысынан бір әйел жеті баласымен орналасты. Бізде біраз уақыт болып, тиісті психологиялық көмек алып, отбасымен қайта қауышты. Жалпы, орталыққа келген әйелдердің 60-70 пайызы отбасына оралады.

Біздің жұмысымыздағы мақсат – оларды отбасына қайтару. Әрине, ажырасып кетіп жатқандары да бар. Себебі, күйеуі жөнге салынбайды, түзелмейді. Агрессор жәнк абьюзер, яғни қарапайым тілде жәбірлеуші күйеулермен психологтар жұмыс істейді. Әуелі телефон арқылы байланысқа түсеміз. Олар әйелдерінің бізде жатқанын білмеуі керек. Негізінен күйеулерін келтірмеуге тырысамыз. Себебі, есік-терезені тарсылдатып тыныштық бермейді.

  Кейбірі ішімдікке сылқия тойып келіп, әйелінің де, басқалардың да мазасын алады. Сондықтан хабарландыру бергенде тек телефон нөмірді ғана жазамыз. Ер азаматын дұрыс жолға салу не әйелі, не біздің қолымыздан келмейтін кездер болады. Кейде «енді қол жұмсамаймын», «жұмыс істеймін» деп әйелін алып кетеді. Сол әйел бізден тиісті көмек алып, отбасына оралса да, бір-екі жылдан кейін қайта есік қағады. Бірақ олардың саны өте аз.  

  – Құқық қорғау мекемесінде ер азаматтармен жұмыс істейтін арнайы мамандар болу керек сияқты...

  – Біз Ішкі істер органдарымен тығыз байланыста жұмыс істейміз. Онда отбасылық зорлық-зомбылыққа ұшыраған әйелдермен жұмыс істейтін топ бар. «Отбасына ораламын» деген әйелдердің күйеуін сонда шақырып, бетпе-бет сөйлесеміз. Әйтпесе, еркектерді білесіз ғой, мамандарды, жас психологтарды «әйел» деп менсінбейді, сыйламайды, тіпті дөрекілік танытады. Бірақ полиция қызметкерін көрсе дереу айылын жиып алады. Сол себептен ондай еркектермен құқық қорғау мамандарымен бірлесіп жұмыс істейміз. Содан кейін «Адам боламын, түзелемін» деп уәдесін беріп, әйелі мен балаларын алып қайтады.

   – «БҰҰ-әйелдер» қорының мәліметіне сенсек, Қазақстанда 2019 жылы 400-дей әйел озбыр күйеуінің тепкісінен көз жұмыпты. Шарасыз ана, қараусыз қалған баланы көргенде қандай күйде боласыз?

 – Ең бірінші, балаға жаным ашиды. Ата-анасы қандай болса да, бала үшін екеуі де керек. Кейде отбасы ажырасып жатса, «әйелге күйеу, еркекке қатын табылады» деп жатады. Ал балаға өгей әке өзінің туған-әке шешесіндей жақын болмайды. Кез келген ата-ана балаға жақсы қарайды. Бала үшін шешенің жүрегі қалай ауырады, әкенікі де сондай. Бұл жерде бәрі ерлі-зайыптының бір-бірін түсініспей, кешірмеуі, иілмеуі кедергі келтіреді. Отбасында біреуінің мінезі ашық болса, екіншісінікі бәсең болу керек. Қазір жастарда ондай жоқ. Екі жағы да арпылдасып кетеді. Айналып келгенде, бұдан балалар зардап шегеді. Сосын баланың да өмірі ата-анасыныкіне ұқсас болады. Тіпті, қызбалалар сол өмірді қайталауы мүмкін. Сондықтан ата-аналар отбасы құрған күннен бастап ойлануы керек. Тағы да қайталап айтамын, отбасы институтын құруды мектептен бастасақ, қызбалалар мен бозбалаларды тәрбиелесек, бір-біріне деген түсініспеушілікті үйретсек, болашақта одағы мығым отбасылар шығады деп сенемін. 

– Әңгімеңізге рахмет!