Бестөбе фабрикасындағы жаңа технологияға ауыл тұрғындары НЕГЕ қарсы?

Бір жыл өткеннен кейін жоба инвесторлары түрлі қисынсыз талаптарымен қарсы шыққан наразылық танытушылармен мәмілеге келіп, келісімге келгендей болған. Алайда, кейбір талас тудыратын тұстар әлі де бар. Мәселен, бестөбеліктер өңдеу зауытын басқа жерге көшіріп, жалпы алтын өндіру технологиясын қайта қарауды талап етуде.

Бұл жерде бір қарама-қайшылық бар, өздері жаңа фабрика салуға келісім берген. Және мұнда кәдеге асатын әдісті бүгінде әлемнің озық кәсіпорындары қолданады деуге болады. Бір қызығы, өндіріс орнында екі өңдеу кәсіпорны бар. Мысалы, Бестөбе байыту фабрикасына бақандай – 84 жыл! Ауыл адамдары да осыншама уақыт бойы өндіріс ошағынан қашықта тұрған жоқ. Кеніштің айналасында жұмысшылар қалашығы үнемі дамуының нәтижесінде үйлер фабрикадан 50 метр қашықтықта тұрғызылды. Сол кезде де алтын алу үшін сынаптың қолданылғанына ешкім мән бермеді.

Кәсіби мамандар мұны – сынапты біріктіру әдісі деп айтады. Олар бұл технологияның ескіргенін және қауіпсіз емес екенін біледі. Сынап түтіндерінің уыттылығы туралы бәрі белгілі. Бұл сізге сындыра салатын термометр емес, өндірісте бұл метал мүлдем басқа ауқымда қолданылады. Сондықтан кейінірек бұл әдіс тек осы зауытта ғана емес, іс жүзінде бүкіл әлемде жоққа шығарылды.

Сонымен қатар, барлық өңдеу қалдықтары өндіріс ошағы сыртындағы қалдық қоймасында сақталды. Ал ол жерде тау-кен қазбаларының қауіпсіздік ауылынан алыс екенін ескерсек, арнайы гидрооқшаулағышсыз салынған және заманауи талаптарға мүлдем сай келмейді.

– 2020 жылы «Гормонтажпроект» ЖШС тәуелсіз сараптама ұйымы Бестөбе байыту фабрикасы ғимараттары мен құрылыстарын конструкциясының техникалық жағдайын бағалап, сол жылдың қарашасында техникалық байқауға сараптамалық қорытынды шығарды. Оған сәйкес, өндіріс ғимараттары мен бөлімшелерінің негізгі жүк көтергіш құрылымдарының бір бөлігі апатты және апатқа дейінгі жағдайда болды, – деді кен орнының инвесторы «Алтыналмас» компаниясы.

Сондықтан кәсіпорынның еншілес кәсіпорны, яғни «Қазақалтын Technology» жобаға жаңа өңдеу фабрикасы қажет екенін ескерді. Инвестор жобалау жұмыстарын бастамас бұрын гидрогеологиялық барлау жұмыстарын жүргізді, бұдан кейін жоба мемлекеттік экологиялық сараптамадан өтіп, оң қорытынды көрсетті. Ал 2017 жылы ауыл тұрғындарына арналған қоғамдық тыңдаулар өтіп, дәл осындай нысанның не үшін қажет екені және елімізге  не беретіні жайында кеңінен түсіндірілді.

Біріншіден, бұл аса заманауи және жоғары технологиялы кәсіпорын. Ол өнеркәсіптік көлемде бірдей техногендік минералды түзілімдерді өңдей алатын Қазақстандағы жалғыз кәсіпорын. Ал бұл аймақтың экологиясы үшін өте маңызды.

 – Ақмола облысының алтын өндіруші Бестөбе, Ақсу және Жолымбет «Қазақалтын Technology» ЖШС-нің елді мекендерінде салынған фабрикалар халықаралық стандарттарға сәйкес келеді. Бәрі де Қазақстандағы экологиялық маңызы зор техногендік минералды түзілімдерді өңдейтін бірден-бір өндіріс кәсіпорныына жатады. Қазір бұл жай ғана үйінділер емес, геомембранада қалдық қоймаларында сақталатын өндіріс қалдықтары, – деп түсіндірді Dragmet республикалық асыл металдар өндірушілер қауымдастығының сараптамалық қамтамасыз ету бөлімінің бас сарапшысы Берік САҒИТОВ.

Сонымен қатар, техногендік минералды түзілімдер асыл металдармен қаныққан белсендірілген көмір өндіру үшін тамаша шикізат бола алады. Ал Ақсу зауытында одан алтын-күміс доре қорытпасы алынатын болды. Кейін бұл өнімді Бестөбеде де шығаруға болар еді. Себебі, инвесторлар өндіріске қажетті құрал-жабдықтарды орнатуды жоспарлаған.

Ал мемлекеттік комиссияның бағалауынша, кен орнындағы асыл кен түгесіліп жатқандықтан, Бестөбені 2024 жылы жабуы керек болатын. Жаңа кешен кеніштің қызмет ету мерзімін ұзартуы мүмкін. Қажетті шикізат та кен орнын игеруді жалғастыруға тамаша мотивация емес пе?!

Нәтижесінде барлық артықшылықтарды түсінген тұрғындар құрылыс салуға келісім берді. Зауыт 2018 жылы ауылдан жарты шақырым жерде пайда болды. Әрине, бұл жерде басшылық ең алдымен ескі зауыттың 10 миллион тонна қалдығын қалпына келтірумен айналысты. Ал үш жылдан кейін тұрғындар фабриканың адам денсаулығына зиян екенін айтып, жұмысты тоқтатуды талап етті. Одан кейін белсенділер талаптарын көбірек алға тартып, бүкіл өндірістік кешеннің жұмысын бәсеңдетіп тастады. Соның салдарынан фабрика және жұмысшылармен бірге шахта да тіршілігін тоқтатты.

Осы екі жыл бойы инвестор бестөбіліктермен тіл табысуға тырысты. Кейбір шарттар бойынша келісті де. Бірақ ауыл тұрғындары өз бетінше талапты күшейтіп, зауытты басқа жаққа көшіруді, алтын алу әдісін өзгертуді, сондай-ақ цианидтеуді алып тастауды айта берді. Бұдан соң олар компанияны да тығырыққа тірелді. Біріншіден, «Алтыналмас» су мен топырақты зерттеуге тапсырыс беріп қойған. Нәтижелер цианидтің жоқ екенін көрсетті. Екіншіден, компания өз қаражаты есебінен ауыл тұрғындарын толық тексеруден өткізді. Алайда, дәрігерлер ешкімнен денсаулығына қауіпті айтарлықтай ауыр дерттің белгілерін таппады.

Үшіншіден, компания кенді өңдеудің баламалы технологияларын қарастыруға дайын, бірақ оларды пайдалану үшін қауіпсіз және тиімді болуы керек. Компанияның айтуынша, бүгінгі таңда цианидтеу дәл сондай әдіске жатады.

Берік Сағитов айтқандай, цианидтен соншалықты қорықпау керек. Ол аз концентрацияда болса да, күнделікті өмірде кездеседі. Мысалы, оның құрамында өсімдіктердің мыңнан астам түрі бар. Сонымен қатар, бұл зат ас тұзы үшін тұрақтандырғыш ретінде пайдаланылса, ал тау-кен өнеркәсібінде 120 жыл бойы қолданылып келеді. Жыл сайын бір миллион тоннадан астам металды өңдеуде және пластмасса өндірісінде бірдей электроплантацияны қолдану үшін пайдаланылады.

Сарапшының айтуынша, тиісті өңдеу және бақылау арқылы оны және адамдарға немесе қоршаған ортаға қауіпсіз, зиянсыз пайдалануға болады. «Төменгі бөліктегі целлюлозасын цианидпен төгу алдында оны Inco технологиясы (INCO SO2/ауаны детоксикация әдісі) арқылы бейтараптандырады. Сонымен қатар, іс жүзінде Қазақстанның кәсіпорындарында цианидтің ағу фактілері болған жоқ. Дұрыс пайдалана алсақ, цианид салыстырмалы түрде қауіпсіз және іс жүзінде қоршаған ортаға зиян келтірмейді. Ең бастысы – бұл химиялық затпен жұмыс істегенде барлық тәуекелдерді азайтады. Бүгінде дүние жүзінде металл цианидтерімен жұмыс істеу тиісті органдардың қатаң бақылауына алынды», – деп түйіндеді сарапшы.

Ал компания халықаралық стандарт бойынша натрий цианидінің концентрациясы 50 мг/л аспауы керектігін айтады. «Бұл норма зертханада әр ауысым сайын өлшенеді және үлгілер тоқсан сайын тиісті лицензиясы бар үшінші тараптың тәуелсіз зертханасына беріледі», – деп толықтырды компания өкілі.

Инвестор цианидтің қоршаған ортаға таралуы екіталай екеніне сенімді. Ол үшін зауытта барлық қажетті қорғаныс технологиялары енгізілген. Мәселен, мұнда суды пайдаланудың тұйық циклі қолданылып, елді мекеннің су қоймаларына ерітінділерді төгу деген болмайды. 

– Бұл шламды залалсыздандыруға және одан әрі өңдеу зауытының біртұтас өндірістік кешені ретінде қалдық қоймасына сақтауға жіберіледі. Қалдық қоймасының төсеніші арнайы дайындалып, кез келген шығынды болдырмайтын пленкамен жабылған. Қалдық қоймасындағы қосымша тұндырылған сұйық фаза да фабриканың технологиялық су ыдысына қайтарылады. Кәсіпорын зиянды қалдықтарды қайта өңдеу арқылы жартылай сүзгіден өткізеді, –  деп сендірді «Алтыналмас» компаниясы өкілі.

 Кәсіпорын зауытта қалдықтарды әркез залалсыздандыруға және ауа бақылау датчиктерін орнатуға дайын. Яғни, кен орны иесі мүмкіндігінше өндіріс пен оның айналасын қауіпсіздендіруге мүдделі. Алайда, енді мұны бестөбеліктердің өздері түсінуі керек.