NEGE time | Әдебиет жайы (сұхбат)
Қазақ әдебиетінің классигі Ғабит Мүсірепов «Әдебиет пен өнер ұлы болмаған жерде – ұлт та ұлы бола алмайды» депті. Осы күні ұлылық пен ұлттық құндылық безбенге түссе қайсыбірінің басым түсерін дөп басып айту қиын. Неге? Осы тақырып төңірегінде ой қозғар азаматтардың басы « NEGE time» бағдарламасында қосылды.
– Әдебиет дегеніміз не?
Балтабек Нұрғалиев: Ол – тектілік. Тектің екі түрі бар. Біріншісі – нұрлылық, екіншісі – түнек. Кез келген әлемдік, адамзаттық күресте бір ғана сюжетке, бір ғана қақтығысқа тіреледі. Ол Алла мен аты жаманның күресі. Түнек сол аты жаманның бастауы. Нұр Алланың бастауы. Сондықтан мен сол Алладан бастау алатын нұр мен тектілікті әдебиет деп есептеймін.
Ахмет Өмірзақ: Әрбір нәрсені пафоспен және реалды түрде айтуға болады. Реалды түрде айтсақ адам баласының арман-ойы, мақсаты мен қиялы іште қала бермейді ғой. Әдебиет соны сыртқа шығарудың бір құралы.
– Әдебиет қоғамды өзгертеді дегенге қалай қарайсыздар? Әлде керісінше ме?
Балтабек: Сөз өз миссиясын әдебиет арқылы атқарады. Сөздің құдыреті қоғамдағы оқиғаларды да өзгертіп жіберуге қауқарлы. Себебі, нұр мен түнектің арасындағы ойын-күресте мынау сөз соған қатысады.
Ахмет: Әдебиет деген ең әуелі тәуелсіз болу керек. Ол сонда ғана әдебиет. Ал, белгілі бір саясатқа, белгілі бір түсініктердің ыңғайында жасалған әдебиет ұзаққа бармайды. Өйткені соны сүйеп тұрған күш құлаған күні ол әдебиет те құлайды.
– Қазақ әдебиетінің өткені, бүгіні һәм келешегі жайлы не айтасыздар?
Балтабек: Әлемдегі ең қуатты әдебиеттің иесі – Қазақ елі. Нөмірі біріншіміз. Қазақ тіліндегі әдебиет ең қуатты әдебиет. Қазір сұранысқа көз салсақ, қазір ақпараттың заманы. Сондықтан біздің әдебиетті ақпараттандыру керек.
Ахмет: Өз деңгейінде шет тілдеріне аударылса қазақ әдебиеті әлемді қызықтырады.
– Исраил аға Сапарбай бір әңгімесінде «осы күнгі мүшайраның мазмұны бөлек. Ақындар өзді-өзі дауыс беру арқылы мықтыны анықтау керек» деген пікір айтқан-ды. Қателеспесем осы жылдың маусым-шілде айында «Мәдениет порталы» жастар жылына орай республикалық «Семсер» әдеби байқауын өткізді. Сол байқауда жүлдені Қазақстан Жазушылар одағы төрағасының бірінші орынбасары Ақберен Елгезек иеленді. Елдегі мүшайра жайлы пікірлеріңіз қандай?
Балтабек: Мен қазір оның біріне де сенбеймін. Бәрі де тамыр-таныстық, бармақ басты, көз қыстылық болып кеткен.
Ахмет: Бұл да бір әдебиетті насихаттаудың формасы болуы мүмкін. Бірақ, мен мүшайра жайлы көп әңгіме есітемін. Ағаларымыз «алатыныңа сенбесең, қазылар ішінде қолдайтын адамың болмаса қатысудың түк те керегі жоқ» деп ашық айтқан кісілер болды. Сонда да қатысып көрдім. Ынталандыруға да ілінбедім. Жүлделі өлеңдермен өзімдікін салыстырып өзімді аядым. Шын мәнісінде, мүшайра бір адамды қолдан жасайтын жобаға айналып кеткен.
– Осы күні қазақ әдебиетінде бәсекелестік бар ма?
Абай: «Сақалын сатқан кәріден, еңбегін сатқан бала артық» деген. Әдебиет басында ротырған басшылар сақалын сатып отыр. Біздің қоғамда «рушылдық, жершілдік, тамыр-таныстық» деген белең алып тұр. Өлеңі өлең емес Ұлықбек Есдәулет жазушылар одағын басқарып отыр. Мен ол кісіні ақын деп мойындай алмаймын. Керек болса, дәлелім бар.
Ахмет: Бізде бәсекелестік жұрттың көзіне түсіп қалу, бірдеңе қылып сыйлық иеленіп алу.
– Балтабек мырза, өзіңіз сынды қабылдай аласыз ба?
Қабылдаймын, даналықпен қараймын, Абайша қараймын. Және өзімді «Абайдай ұлы ақынмын» деп есептеймін. «Ұлы» деген атақты маған Өтен Ахметов деген жазушы берген.
Ұлылық деген бәрінің ауруы ғой. Оны тек халық берсін. Шынын айтқанда мен Өтен Ахметов деген жазушы барын білсем де, оның бір шығармасын оқымаппын.
– Ақын-жазушылар жарнамасы жөнінде не айтасыздар?
Балтабек: Ақын-жазушы жарнамасымен ҚР Жазушылар одағы айналысу тиіс. Жалғыз көз танитын, бірге моншаға барып жүргендерін ғана жарнамалау керек. Жалпы, менің ойымша одақты жас адам басқарса дұрыс болатын еді.
– Кімді ұсынасыз?
Балтабек: Дәл қазір мынау деп айта алмаймын бірақ лайықты, талантты азаматтар бар.
Ахмет: Жазушылар одағын таланттылар басқару керек деген қате түсінік. Ол – менеджер болу керек. Тіптен жазушы болмаса да болады. Бастысы жазушылардың жағдайын жасаса болғаны.
Сұхбаттасқан Арман ҚҰДАЙБЕРГЕН
Толық нұсқасын төмендегі «NEGE time» бейнехабарынан көре аласыздар
