Шыңғыс Мұқан: Наурызға әкімдік бір тиын төлеген жоқ

«Наурыз тойына бөлінген қаржы қызықтырса, соңына дейін оқып, аттанға ермей, өзіңіз ой түйіңіз!

Сонымен, Наурыз да аяқталды. «Наурыз Шымкенттен басталады» атты мегажобаның аясында біраз дүние ойластырылып еді. Алайда, эпидахуал ойды толық іске асыруға мұрша бермеді.

Десе де Наурызды тек өз жұртымыз емес, халықаралық деңгейде тойлайтын, жылда бүкіл жаһан жұрты көз тігетін мерекеге айналдыруға болады екен. Көз жетті!

Чарльз Лендридің «Креатив қала» деген кітабы бар. Ол былай дейді: «Қалалар креатив (шығармашыл) қалаға айнала алса ғана ол қаланың болашағы бар. Осы тұрғыдан келгенде қаланың креатив индустриясын дамыту инфрақұрылымын дамытудан да маңызды. Егер адамдары идея ойлап таппаса, ол қалада жұмыс болмайды, яғни инфрақұрылым кімге қызмет етеді».

Жаһандық мейрам ұйымдастыру да креатив индустрияға жатады. Осы тұрғыдан табиғаттың төл жаңа жылын Қазақстан «меншіктеп» алып, әлемдік деңгейге шығаруға сұранып тұр.

Кеше, айтпақшы, философ Ғарифолла Есіммен екі сағат әңгімелестік. «Наурыз мейрамын байырғы ағылшындар да тойлаған» деп айтып қалды. «Әрине, бірақ дәл наурыз деп атамаған болар, алайда мерекенің мәні бір болуы мүмкін. Дерек көзін жіберемін» деп уәде берді.

Наурыздағы «нау» – бұл ағылшынның «new», яғни «жаңа» дегенін білдіреді. Түбірі бір сөз. «Наурыз» парсы тілінен енген. Лингвист ретінде айтайын, парсы – үндіеуропа тобына жатады. Ағылшының, Еуропаның тілдері осы топта.

Меніңше, Наурыз мына жерге діни дүниетаным орнағанша пайда болған, жалпы, бұл мереке және адамзаттың алғашқы мейрамы болуы бек мүмкін.

Ал енді Германиядағы Октоберфестке сыра ішуге сегіз миллион адам келеді, сакураның гүлдегенін көруге жапон жеріне он миллиондап адам келеді.

Қолдан жасаған мейрамдарға қарағанда Наурыздай табиғаттың төл мерекесін неге Қазақстанда, оның ішінде нағыз наурыз келетін жаймашуақ Шымкентте тойламасқа?! Түптеп келгенде егер Наурызды жоғарыда аты аталған масштабқа шығара алсақ, Шымкент емес, бүкіл Қазақстанның креатив экономикасының дамуына түрткі болады. Аймақтық туристік брендіміз осылай қалыптаспай ма?

Үрдісіміз биыл басталды, келер жылы одан да жақсы болады. Алдағы 10 жылда Наурызды бір миллион адам келіп көретін мерекеге ұластыруға әбден мүмкіндік бар. Тек мұндағы әлеуметтік-экономикалық, идеологиялық потенциалды шамалай беріңіз.

Бірер күннен бері жыр болып жатқан мәселеге көшейік. Наурызға қанша ақша қаралды?

Жалпы, мәдениетке қанша ақша қаралдыдан бастайықшы. 3 млрд теңгеден сәл-ақ асады. Былтыр Шымкент қаласының бюджеті 456 млрд теңге болса, мәдениетке бөлінген қаржы 1%-ға да жетпейді екен.

Содан кейін қайдағы креатив экономика?! Қайдағы мәдениет?!

Ал енді ол қаржыға 2 мыңға жуық қызметкер айлық алып отырған 19 мекеме бар.

Іс-шара өткізуге жылда 600 млн теңге қаржы қаралады. Былтыр да, биыл да, арғы жылы да солай.

Өткен сессияда 572 млн теңге қаралды. Оны Наурызға сонша ақша жұмсалды деп алақашты дүрмекке ілескендер! Бірі білмей шапқыласа, біреулер әдейі маздатады.

Шыны керек, ол ақша әлі Мәдениет басқармасының есеп-шотына түскен жоқ. Күні бүгін Наурызға әкімдік бір тиын төлеген жоқ. Наурыз аясында өткен іс-шараларды ұйымдастырушылар өз қаражатына жасады. Ертең, сәуір айында әр мекеме тиынына да дейін санап, құжаттарын тапсырады. Аса ұқыптылықпен қабылдап аламыз. Ешкімнің екі басы жоқ. Сосын қаншама тексеріледі. Бюджеттің ақшасы ойнайтын зат емес.

Сонымен, Наурыз мерекесі аясында 103 іс-шара өтті. Наурызға 213 млн теңге қаралды, бірақ әлі төленген жоқ. Ертең құжаттарымен қабылдап алғанда әлі де нақтыланады.

Ал енді осы ақша желге ұшты ма? Жоқ, әрине. Мәдени іс-шараларға қатысушыларға айлық болды, конкурстардың жеңімпаздарына сыйлық болды, әйтеуір қаланың экономикасына қайта құйылды.

Осы жерде кейбір азаматтарға қарының ашады. Кәдімгі ақыл тоқтатқан азаматтар істің байыбына бармай, айқайға айдақ қосып жатқаны таңқалдырды. Ноам Хомскийдің «көпшіліктің санасын манипуляцилау теориясы» іс жүзінде көрініс тауып, манипуляторлардың құрығына ілініп қалып жатты. Біреулер белгілі бір жымысқы мақсатын орындау үшін тасадан тас атса, екінші біреулер (арасында өзім танитын тұлғалы азаматтар да бар) босқа шапты. Ақпараттық лас технологияларды қолданып жүріп өздері де кірледі. Бірақ мың алғыс! Әр нәрсенің қайыры бар. Өстіп жүріп біздің Наурыз жобамыздың, Шымкенттен басталатын наурызымыздың даңқ-дақпыртын асырды. Ел хабарланды.

Айтпақшы, осы Наурызда бүкіл қазақ еліне «Наурыз Шымкенттен басталады» деп шақырдық. Қалың бұқараны магнитше тартатын жыл сайынғы дәстүрлі символдық шара болды.

Халық келді. Келгенде қандай! Әдетте мереке-демалыстарда 30-40% әрең толатын қонақүйлер 80-100% толды. Әйтпесе, Шымкенттің қонақүйлерінде 7 мыңнан астам төсек-орын бар.

Өзіме де талай адам хабарласты. Орын тауып бере алмадым. Бірнеше танысым үйіме қонып кетті. Бірер күнге жалға алуға пәтер де табылмады. Мен деген мейрамханаларда да орын болмады. Шымкенттегі Наурызға шамамен 30-50 мың адам келді. Тек қонақүйлердің мүмкіндігін есептегенде. Ағайын-тумасына қонып, пәтер жалдағандарды есепке де алмадық.

Жалпы, Наурыздың экономикалық әсері 1 млрд теңгеден асты.

Енді кеше маған рестораторлар мен бірер қонақүйдің басшылары шықты. Келер жылы Наурызды осы форматта жалғастыруымызды сұрайды. Одан бөлек әр мезгілде бірегей көрмелер мен фестивалдер өткізіп тұруды өтінеді. Бұл әлі игілік пен табыстың басы. Әбден айналыс алғанда шымкенттіктердің наурызға сай инфрақұрылымын қамдап алғандағы жетістіктерін көресіздер!

Жалпы алғанда, кейбіреулердің айдағына еріп, тойға кеткен қаржыны сана-санама (оны санайтын органдар жетеді), Наурыз сәтті шықты, ізгілік жолындағы жұмысымыз жалғасын табады.

Шымкентте Наурыз тойы жылдан жылға жақсы өтетініне сенім мол! Бұйырса, адамдар он күндік Наурызды Шымкентте тойлау үшін бірнеше ай бұрын қонақүй брондап, қамданатын болады. Енді жасыл желекке оранған жып-жылы шырайлы қаладағы жадырап-жайнап жүрген жандарды, улап-шулап мәз-мейрам болып жүрген балаларды көз алдыңызға бір сәтке елестетіңізші. Осы тойдан кәсіпкерлер табысқа молынан кенеліп жатса, қаламыз туристерге толы болса, қосымша жұмыс орындары ашылып, бюджеттің кірісі артса, тек Шымкент емес, игілігін бүкіл еліміз көріп, дәстүрлі тойымыз әлеуметтік-экономикалық дамуға қызмет ететін болады.

Наурыз тойының мақсаты той тойлау емес, қаламыздың дамуына сеп болу».