Аятжан Ахметжанұлы: Біз екі күн демалып, бір күн оқитын елміз

NEGE тілшісі жоба жайында белгілі педагог, Нұр-Сұлтан қаласындағы Қайым Мұхамедханов атындағы №90 гимназия директоры Аятжан Ахметжанұлымен әңгімелесті.

  – Аятжан Ахметжанұлы, «Білімді ұлт» ұлттық жобасына да бір жыл толады екен. Жоба аясында атқарылып жатқан жұмыстарға көңіліңіз тола ма?

 – «Білімді ұлт» ұлттық жобасы бойынша білім саласын дамытуға арналған концепция бекітілді. Негізі ұлттық жоба 5 бағыттан тұрады. Бірінші, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың қолжетімділігі және сапасын қамтамасыз ету. Нәтижесінде 2025 жылға қарай 2 жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі біліммен қамту 95%-ға, 3 жастан 6 жасқа дейін 100%-ға жетеді.

Екінші, орта білім беру сапасын арттыру. Атап айтқанда, өңірлер, қалалық және ауылдық мектептер (PISA) арасындағы оқыту сапасындағы алшақтықты азайту. Ұлттық жоба аясында оқушылардың білім сапасындағы алшақтықты азайту бойынша кешенді шаралар қабылданатын болады. Жоба шеңберінде 12 жылдық оқытуға көшу жоспарланып отыр.

Биылдан бастап қосымша білім беруге мемлекеттік тапсырыс орналастыру жоспарлануда. Бұл процесс конкурстық негізде және жеке ұйымдарда өтеді. Үшінші, мектептерді жайлы, қауіпсіз және заманауи білім беру ортасымен қамтамасыз ету.

Министрдің айтуынша, оқушы орындарының тапшылығын қысқарту үшін 2025 жылға қарай 1000 мектеп салу жоспарланған. Нәтижесінде үш ауысымды мектептер жойылып, апатты мектептер үлесі 0,1%-ға дейін қысқартылады деп күтілуде. 2025 жылға қарай шағын қалаларда, аудан орталықтарында, ауылдарда 5000 мектеп модернизацияланып, балаларды оқыту үшін қауіпсіз және қолайлы жағдайлар жасалатын болады. 

Төртінші, қолжетімді және сапалы техникалық және кәсіптік біліммен қамтамасыз ету. 2025 жылға қарай жастардың 100%-ы қажетті мамандықтар бойынша тегін техникалық және кәсіптік біліммен қамтамасыз етілетін болады. Қамтуды ұлғайту нәтижесінде NEET санатындағы жастар үлесінің төмендеуі күтілуде. 

 Бесінші, қазақстандық жоғары оқу орындарының бәсекеге қабілеттілігін арттыру. Ұлттық жоба шеңберінде Назарбаев Университетінің тәжірибесі бойынша 20 академиялық артықшылық орталығы (15 өңірлік және 5 педагогикалық ЖОО) және 2 озық ЖОО құрылатын болады. Сонымен қатар 2025 жылдың соңына дейін шетелдік жоғары оқу орындарының 5 филиалын ашу жоспарлануда, бұл жастардың елден кетуін қысқартуға мүмкіндік береді.

Қазір осы жоба аясында біраз шаруа атқарылып жатыр. Соның бірі – өңірлердегі мектепте орын жетіспеушігі мәселесі бойынша жұмыс қарқынды жүруде. Одан басқа «Оқуға құштар мектеп» жобасы бар. Қазір министрлік екіге бөлінсе де, ғылымды дамыту бағытындағы жоспарлар жүзеге асып келеді. Бұл білім саласына бөлінген қаржыны инфляция жеп қоймаса, бірталай мәселе шешімін табады деп ойлаймын.

  – Ұлттық жобада педагог мамандығының мәртебесін көтеру жағы қамтылған ба?

  – Жобаның құрылымы күрделі. Оның өзі тармақ-тармаққа бөлінген. Яғни, ғылым мен білімге бағытталған ауқымды жоба. Ал педагогтардың мәртебесін көтеру мәселесі соңғы үш-төрт жылда қарқынды жүріп жатыр. Бұл әлі де жалғасын табады деп сенемін.

  – Білім саласына Асхат Аймағамбетов келгелі мұғалім мамандығына ерекше көңіл бөлінгені рас. Олардың жалақысы көтерілді, әлеуметтік статусы айқындалды дегендей.

   – «Мұғалім мәртебесі туралы» заң қабылданды. Бұдан кейін жалақы да біртіндеп өсті. Сонымен бірге кейбір үстемақы көлемі артты. Тағы бір жағымды жайт – педагогика мамандығына түскен студенттердің шәкіртақысы көтерілді. Есесіне, оқуға түсердегі ең төменгі шекті балл да жоғарылады. Шыны керек, дәл қазір педагогика мамандығы елімізде сұраныс жағынан үштікке кіреді.

  – Әсіресе, жалақы өскен сайын осы мамандыққа түскісі келетіндер саны артқан сияқты...

   – Он, тіпті жиырма жыл бұрын осы мамандықты оқып, басқа салада жұмыс істейтін, яғни қазақ тілі мен әдебиетін оқып, журналистикада еңбек етіп келгендер, тіпті өндіріс саласында тер төгіп жүргендер қайтадан мұғалімдікке келіп жатыр. Бұл науқанның басталғанына екі жылдан асты. Биыл министрлік мектепке жұмысқа кіру үшін талапты қатаңдатты. Мейлі, оқу орнын бітірген студент болсын, басқа саладан келсін, біліктілік тестін тапсырады. Егер мұны растай алмаса, мектепке жұмысқа кіре алмайды.

  – Соңғы кезде сауатсыз мұғалімдер көбейіп барады. Мұғалім қате жазса, оқушының сауат жайын айтудың өзі артық емес пе?

 – «Бізге 20-30 жыл бойы кімдер мұғалім болды?» деген сұрақты зерттеп көру керек. Бұл екіөүш жылда туындаған мәселе емес. Жиырма жылдан бері педагогика – ең төменгі мамандық болып есептелді. Бұл басқа салада жұмыс таппағандардың баратын жеріне айналды. Сондықтан бұл таңқалатын дүние емес.

Өйткені, ең төменгі буын мектепке мұғалім болып барды. Солар педагогика мамандығын таңдады. Тіпті, басқа саланы оқып, жұмыс таппай айналып келіп мектепке орналасты. Бұл соңғы 20-25 жылдың жемісі. Тек соңғы үш-төрт жыл ішінде ғана мектепті үздік бітіргендер педагогика мамандығын таңдап жатыр.

Шыны керек, қазір үздік педагогтардың көбі зейнет жасына келген немесе асып кеткен. Жаңа буынның білім сапасына, педагог сапасына жұмыс істеуіне әлі төрт-бес жыл керек. Оның үстіне білім саласына ден қойыла бастағаннан кейін жүзеге асуда. Әйтпесе, бұған дейін көңіл бөлінбейтін сала болып келді. Бір кездері былыққа батып кетті ғой. Кезінде көп адам педагогика мамандығын менсінбейтін. Сол кезде бұл салаға небір сауатсыздар келіп, жұмыс істеді.

  – Министрлік екіге бөлініп, қазір өз бетінше жұмысқа кірісіп кетті. Сіз мұғалім ретінде құптайсыз ба?

  – Өз басым қарсы болдым. Бәлкім, бұл әлемдік тәжірибеде солай шығар. Бірақ олармен біздің мемлекетті салыстыруға келмейді. Ресейде, Түркияда екі бөлек. Бұл мемлекеттерде халық саны көп. Студенттердің өзі 6-7 миллионнан асады. Кейбірінде 10 млн-нан асып жығылады. Ал бізде оқушының саны –  небәрі 3,5 миллион, студенттер 1,5 миллионға жетпейді. Бар-жоғы 5 миллионның айналасында. Ең алдымен министрлік өзінің жұмысын ауқыммен белгілемей ме?

Небәрі 19 млн жан саны бар мемлекетпіз. Білім мен ғылымды екіге бөлу деген – бюрократиялық кедергілерді көбейту ғана. 50 млн халқымыз болса, онда түсінуге болады. Бұл кезде студенттер мен оқушыларды бір министрлік аясында игере алмауы мүмкін.  Меніңше, бұл ақылға сыймайтын дүние. Одан кейін бұл бөліну орта білім мен жоғары білім арасындағы алшақтыққа әкеледі.

  – Жаңа оқу жылы екі аптаға созылады деді. Бұған педагог әрі мектеп басшысы ретінде қалай қарайсыз?

 – Жалпы, біз жыл бойын алсақ, екі күн демалып, бір күн оқитын елміз. 365 күнде біздің оқитынымыз 140 пен 150 күн арасында ғана. Бұл тым аз. 2016 жылы бес күндік оқу жүйесіне көшкен кезде сол кездегі министрлік сабақты 5 күнге сыйғыза алмағанда шыдамай оқу уақытын 45 минуттан 40 минутқа қысқарта салды. 5 минут ол сабақ уақыты үшін өте маңызды. Ол өткен жылы қалпына келді. Сол кезде «Біз тоқсандық оқу жүйесін семестрлік оқу жүйесіне айналдырып жібердік» деп айтқаным бар. Әлі де сол көзқарастамын. Өзім мектепті қатаң тәртіпте күні бойы оқитын елде оқығасын ба, біздің балалардың оқу уақыты тым қысқа деп үнемі айтам.

Министрлік оқу жылын екі аптаға созып, 36 апта қылғанын құптаймын. 36 апта дегеніміз – 180 күн. Оның ішінде мерекелік күндерді алып тастасақ, 160 күннің айналасында ғана оқуымыз мүмкін. Қосымша білім беру саласында ұзақ жылдан бері жұмыс істеп келемін ғой. Шыны керек, ата-аналар «балаларымыз қарайып қалады» деп маусым, тамыз айында ақылы курсқа алып келеді. Бірақ, бұл да ата-ана үшін шығын ғой. Министрлік өткен жылдан бері шыдамай жазғы мектеп дегенді шығарған. Бірақ ерікті дегесін, бағдарлама болмағасын берекесі кетті. Сондықтан, оқу жылын біраз ұзарту туралы шешімді іштей қолдаушылар қатарынанмын. Себебі, мен ата-анамын, ұстазбын. Мен білім сапасының артуына шынайы жанашыр адаммын. Әрине, бұл жаңалық мұғалімдерге ұнамауы мүмкін. Бірақ ең дұрысы осы. Енді соңғы қоңырау 31 мамыр болады. «Өгізді де өлтірмеген, арбаны да сындырмаған» шешім деп қабылдадым.

– Әңгімеңізге рахмет!