Трамптың билікке келуі Қазақстанға қалай әсер етеді?

Қазақстан Орталық Азияның маңызды геосаяси мүшесі ретінде АҚШ-тың сыртқы саясатындағы кез келген өзгерістерге айрықша назар аударады. Трамп әкімшілігінің Қазақстанға әсері бірнеше аспектіге, оның ішінде экономикалық ынтымақтастыққа, қауіпсіздік және санкциялық саясатқа, геосаяси тепе-теңдікке, сондай-ақ адам құқықтары және демократиялық құндылықтарға қатысты айтарлықтай көрінген болатын. Ал оның екінші мәрте Президент болуы Қазақстанға қалай әсер етеді? Трамптың сыртқы және ішкі саясатының басым бағыттарының Қазақстанға ықпалы қандай болуы мүмкін екенін қарастырайық.

Экономикалық ықпалы мен қауіпсіздік

Қазақстан экономикасының басты тірегі – мұнай мен газ өндірісі. Егер Трамп өзі уәде бергендей АҚШ-тағы мұнай өндірісін арттырып, бағаны түсірсе, Қазақстанның мұнай экспортынан түсетін кірісі де қысқаруы мүмкін. Бұл жағдай Қазақстанның ұлттық бюджетіндегі мұнайға тәуелділікті азайту қажеттілігін тағы да алға шығарады. Мұнай бағасының тұрақсыздығы Қазақстанның экономикалық тұрақтылығына әсер ететіні белгілі, сондықтан АҚШ-тың энергетикалық саясаты Қазақстанның экспорттық әлеуетіне тікелей ықпал етеді.

Трамптың «Алдымен – Америка» саясаты аясында АҚШ-тың шетелдегі экономикалық алыс-берісі де шектеледі. АҚШ компанияларының Қазақстанда тау-кен, энергетика, және технология салаларына салатын инвестициясы қысқарса, Қазақстанның мүмкіндігі шектеледі. Біздің елдің экономикалық стратегиясында АҚШ-пен тікелей саудадан гөрі, инвестициялардың рөлі ерекше. Қазақстанның энергетика, тау-кен және өндіріс саласында америкалық компаниялардың ықпалы зор. Егер Трамп протекционизмді күшейтіп, АҚШ компанияларын ел ішінде жұмыс істеуге ынталандыруды жалғастырса, бұл Қазақстанға келетін жаңа инвестицияларға теріс әсер етуі мүмкін. Дегенмен АҚШ-тың кейбір ірі компаниялары (Chevron, ExxonMobil және басқа энергетикалық корпорациялар) Қазақстандағы маңызды жобаларын дамытуды жалғастыратынына сенім бар.

Трамптың екінші мерзіміндегі АҚШ-тың протекционистік саясаты Қазақстан үшін экономикалық әртараптандыру мәселесін тағы да алға шығарады. Ел экономикасы энергетика саласына тым тәуелді, сондықтан ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп, технология және туризм сияқты басқа секторларды дамытуға күш салу қажет. Энергетика мен тау-кен өндірісіндегі америкалық инвестициялар Қазақстан экономикасы үшін үлкен рөл атқарады, сондықтан Трамптың протекционистік ұстанымдары бұл салаларға әсер етуі ғажап емес. Қазақстан экономикалық қатынастарды әртараптандыру арқылы АҚШ пен басқа елдер арасындағы экономикалық өзгерістерден болатын тәуекелдерді азайта алады.

Орталық Азия, соның ішінде Қазақстан үшін қауіпсіздік мәселесі маңызды. Трамп әкімшілігі кезінде, Қазақстан мен АҚШ арасындағы антитеррорлық және қорғаныс саласындағы ынтымақтастық сақталып келді. Екінші мерзімінде Трамп аймаққа назар аударуды азайтатын болса, Қазақстан Ресей және Қытаймен қорғаныс мәселесінде ынтымақтастықты күшейтуге мәжбүр болады. Бұл қадам елдің көпвекторлы саясатын сақтауға тырысқанымен, теріс әсерін беруі де мүмкін. Себебі Қытай мен Ресейдің аймақтағы ықпалының артуы – АҚШ-тың Орталық Азиядағы рөлін әлсірететін факторлардың бірі.

Санкциялар және геосаяси тепе-теңдік

Ресейге қарсы санкциялардың күшеюі Қазақстанға екі түрлі әсер етеді деп болжауға болады. Бір жағынан, бұл санкциялар Ресей экономикасына теріс әсер етіп, Қазақстанмен тығыз экономикалық байланыстарға ықпал етуі мүмкін. Қазақстан мен Ресей Еуразиялық экономикалық одақтың мүшесі болғандықтан, Ресей экономикасындағы кез келген өзгеріс Қазақстан экономикасына да әсер етеді. Егер АҚШ-тың санкциялары Ресейге қысымды күшейтсе, бұл Қазақстанның сауда қатынастарына және энергетикалық жобаларына да тиеді.

Трамп бұған дейін Қытайға қарсы қатаң саясат жүргізді. Егер екінші мерзімінде де осы бағыттынан таймаса, Қытай мен АҚШ арасындағы шиеленіс күшейеді. Қазақстан Қытаймен тығыз экономикалық байланыста болғандықтан, бұл жағдай елдің сыртқы саясатына және аймақтағы теңгерімді сақтауға өз ықпалын тигізетіні анық.

Егер Қытай АҚШ-тан экспортты азайтуға мәжбүр болса, ол Қазақстаннан мұнай, металл, және ауыл шаруашылығы өнімдеріне деген сұранысын арттыруы мүмкін. Қытай – Қазақстанның негізгі сауда серіктесі және ірі инвестициялық көзі. Қытайдың аймақтағы ықпалының артуы Қазақстанның экономикасына оң әсер етеді. Бірақ АҚШ пен Қытай арасындағы шиеленіс күшейсе, Қазақстан екі алпауыт мемлекет арасындағы тепе-теңдікті сақтау саясаты қиындай түспек.

Әлеуметтік және мәдени байланыстар

Трамптың саясаты АҚШ пен Қазақстан арасындағы мәдени және білім беру байланыстарының даму бағытына да әсер етеді. АҚШ Қазақстанның жоғары білім беру жүйесіне көмек көрсету және студент алмасу бағдарламасын қолдайды. Бұл бағытта екі ел арасындағы байланыс күшейе түседі, себебі Трамп әкімшілігі халықаралық білім беру мен ғылым саласын инвестициялау, бағдарламалар жасауға аса мән бермегенімен, АҚШ университеттері мен зерттеу орталықтарымен ынтымақтастық жалғасуы мүмкін.

Рухани тұрғыдан және құндылықтар жағынан алғанда, Трамптың президенттікке қайта келуі Қазақстан мен АҚШ арасындағы мәдени және идеологиялық байланыстарды дамыта түсетіні сөзсіз. Себебі Трамптың құндылықтары мен көзқарастары белгілі бір тұрғыда консервативтік бағытқа бейім. Бұл бірнеше саладан көрінеді.

1. Отбасы және дәстүрлі құндылықтарға басымдық беру: Трамп консервативті құндылықтарға баса назар аударады. Қазақстан да дәстүрлі отбасылық және мәдени құндылықтарды жоғары бағалайтын елдердің бірі болғандықтан, бұл тұрғыда екі елдің құндылықтары белгілі бір деңгейде ұқсас. Мұндай құндылықтар қоғамдық талқылауда көтерілуі мүмкін.

2. Дін және діни еркіндік мәселелері: Трамп діни еркіндікке қолдау көрсететінін бірнеше рет айтқан. Бұл Қазақстандағы дін және діни еркіндік мәселелеріне жанама түрде ықпал етуі мүмкін, әсіресе, АҚШ үкіметі дін мәселесіне көбірек назар аударса.

3. Көпмәдениеттілік және ұлттық бірегейлік: Трамп әкімшілігі кезінде АҚШ-та иммиграцияға қатысты консервативтік көзқарас күшейді. Бұл Қазақстанның ұлттық бірегейлікті сақтау мен мәдени сан алуандықты қолдауға деген өзіндік көзқарасымен үндеседі. АҚШ-тағы көп мәдениеттілікке қатысты пікірталастар Қазақстан қоғамында да өзекті.

4. Жаһандану және ұлтшылдық көзқарастар: Трамп жаһандануға сын көзбен қарап, ұлтшылдықты қолдады. Бұл идеологияны кейбір қазақстандықтар ұлттық құндылықтарды нығайту ретінде қабылдауы мүмкін. Сонымен қатар, Қазақстанның өзіндік ерекшеліктерін сақтап, ұлттық құндылықтарды қолдау ниеті мен экономикалық тәуелсіздікке ұмтылу үрдісі күшейе түсуі ықтимал.

5. Әлеуметтік медиа және ақпараттық кеңістік: Трамп әкімшілігі кезінде АҚШ-тағы әлеуметтік медиа-платформалар мен ақпараттық саясатқа қатысты көптеген пікірталас болды. Бұл тенденциялар Қазақстанға да әсер етеді, әсіресе, ақпараттық кеңістікті реттеу, әлеуметтік медиа арқылы құндылықтарды тарату мәселелері бойынша.

Қорытындылай келе, Дональд Трамптың екінші мерзімге президент болып сайлануы Қазақстан үшін түрлі өзгерістер әкеледі деуге болады. АҚШ-тың протекционистік саясаты, Ресей мен Иранға қарсы санкциялар, Қытаймен шиеленіс және адам құқықтары мәселелеріне назардың әлсіреуі Қазақстанның халықаралық және ішкі саясатына да өзгеріс енгізеді. Қазақстанның басты мақсаты – геосаяси ықпалдардың арасында ұлттық мүддесін сақтап, экономикалық және саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету болмақ.

Диас Әуелбеков.