Ерболат Сатыбалдин, депутат: Шахтадағы апаттардан кейін жоспарлы тексерулер жиілейді

NEGE тілшісі ертең Парламент мәжілісінің жалпы отырысының екінші оқылымында қаралатын жоба жөнінде мәжіліс депутаты Ерболат Сатыбалдиннен сұрады. 

– Функциялардың өңірлік деңгейге берілуі туралы нақты қандай өкілеттіктер сөз болып отыр? Бұл өзгеріс төтенше жағдайларға жедел әрекет ету мен ресурстарды жұмылдыруда қандай нақты артықшылық береді?

– Өңірлік төтенше жағдайлар департаменттеріне жергілікті деңгейде шешім қабылдау, ресурстарды жұмылдыру және материалдық-техникалық қамтамасыз ету өкілеттігі беріледі. Бұл орталықтандырылған басқарудан жергілікті өзін-өзі басқару элементтеріне көшуге жол ашады. Мұндай қадам төтенше жағдайларға жедел ден қою уақытының қысқаруына, зардап шеккен халыққа көрсетілетін көмектің жылдам әрі тиімді болуына ықпал етеді. Сонымен қатар, әр өңірдің тәуекелдеріне сай әрекет етуге мүмкіндік туады.

Жауапкершілік айқын бөлініп, әр деңгейдегі мемлекеттік органның функционалдық міндеттері нақты белгіленеді. Бұл басқару процесін оңтайландырып, тәртіпті нығайтады. Мысалы, Кеден кодексіне енгізілген өзгеріске сәйкес, бұрын қолданылған «ведомствоның аумақтық бөлімшесі» ұғымының орнына «аумақтық орган» деген нақты термин енгізілді.

Бұл өзгеріс өңірлік құрылымдардың өкілеттігін заң жүзінде нақтылап, олардың әрекет ету аясын кеңейтеді. Осындай заңнамалық нақтылаулар апаттық жағдайларда шешім қабылдау тізбегін қысқартып, бюрократиялық кідірістерді жояды. Нәтижесінде, халықтың қауіпсіздігі мен өмір сапасына оң әсер етеді.

  – Өңірлік ТЖ департаменттеріне жергілікті деңгейде шешім қабылдау, ресурстарды жұмылдыру, және материалдық-техникалық қамтамасыз етуге өкілеттік беріле ме?

– Өңірлік төтенше жағдайлар департаменттеріне жергілікті деңгейде шешім қабылдау, ресурстарды жұмылдыру, және материалдық-техникалық қамтамасыз ету өкілеттігі беріледі. Бұл өкілеттік орталық аппараттан тәуелсіз әрекет етуге мүмкіндік беріп, апат немесе дағдарыс жағдайларында дербес әрі жедел шешім қабылдауға жол ашады.

Мұндай децентрализацияланған тәсіл төтенше жағдайларға ден қою уақытын айтарлықтай қысқартады, себебі шешім қабылдау тізбегі жеңілдейді, қажет кезде ресурстарды күту уақыты азаяды.

Сонымен қатар жауапкершілік нақты бөлінеді, яғни әр деңгейдегі орган өзінің функционалдық міндеттеріне сәйкес әрекет етеді. Бұл басқару тиімділігін арттырып, кәсіби жауапкершілік пен тәртіпті күшейтеді.

Мұндай нақтылау аумақтық органдардың құқықтық және басқарушылық тұрғыда тең дәрежеде әрекет етуін қамтамасыз етеді. Бұл тек ТЖ саласына ғана емес, барлық ведомстволық құрылымдарға қатысты тиімді тәжірибе ретінде қарастырылады.

Нәтижесінде, төтенше жағдайлар кезіндегі үйлестіру жақсарады, бюрократиялық кедергілер азаяды, ал халыққа көрсетілетін көмек жылдам әрі сапалы бола түседі.

  – Өрт қауіпсіздігі бақылауы қандай нысандарға қайта енгізілді? Бұл шешімге қандай жағдайлар себеп болды және бұл талаптар тек адамдар жаппай жиналатын орындарға ғана қатысты ма, әлде өндірістік объектілерге де (мысалы, шахталар) тарала ма?

– Өрт қауіпсіздігіне қатысты бақылау тек адамдар жаппай жиналатын орындарға ғана емес, сондай-ақ өнеркәсіптік, қауіпті, және стратегиялық маңызы бар нысандарға да қайта енгізілді. Бұған шахталар, зауыттар, энергетикалық инфрақұрылым объектілері, және орман шаруашылықтары сияқты өндірістік нысандар да кіреді.

Бұған дейін формалды сипаттағы тексерулердің көптігіне байланысты бақылау шаралары қысқартылған болатын. Алайда бұл өзгерістер кері әсерін тигізіп, жоспардан тыс тексерулердің жетіспеушілігі, қауіптердің алдын алудағы олқылықтар бірнеше ірі апаттарға алып келді.

Қауіпсіздік деңгейінің төмендеуі, әсіресе өндірістік және табиғи нысандарда, адам шығыны мен экологиялық зардаптарға әкеп соқты. Бұл жағдайлар мемлекеттік бақылау тетіктерін күшейтудің қажет екенін көрсетті.

Орман кодексіне енгізілген өзгерістерге сәйкес, өрт сөндіру жұмыстарына тек мемлекеттік өрт қызметі ғана емес, сондай-ақ басқа да мемлекеттік органдар мен ұйымдар тартылатын болды. Бұл түзету орман, дала, және өндірістік аймақтарда өртке қарсы әрекет етуді кешенді түрде жүргізуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, өрт қауіпсіздігіне жауапты құрылымдардың өзара іс-қимылын арттырып, жедел ден қою қабілетін күшейтеді.

Бақылау шаралары жалпыға ортақ сипатқа ие. Олар тек адамдар көп жиналатын әлеуметтік нысандарға ғана емес, сондай-ақ өндірістік, қауіпті, және табиғи ресурстармен байланысты объектілерге де таратылады. Бұл кешенді тәсіл өрт қаупін азайтуға, алдын алу шараларын күшейтуге, және азаматтардың өмірі мен мүлкін қорғауға бағытталған.

  – Шахталарда болған соңғы қайғылы оқиғалардан кейін өндірістік және өрт қауіпсіздігіне қатысты қандай нақты қосымша талаптар енгізілмек? Атап айтқанда, желдету, апаттық хабарлау, персоналды оқыту және тексеру жиілігі бойынша қандай өзгерістер болады?

– Соңғы шахта апаттарынан кейін өндірістік және өрт қауіпсіздігі бойынша қосымша талаптар енгізілмек. Енді жоспарлы тексерулер жиілеп, инспекторларға көбірек уақыт беріледі. Желдету, авариялық дабыл, оқыту және эвакуация жүйелеріне нақты техникалық стандарттар енгізіледі. Жұмысшыларды оқыту жиілігі артады. Кәсіпкерлік кодексіне өзгеріс арқылы қауіпсіздік талаптарын АРВ-сыз (регуляторлық талдаусыз) жедел күшейтуге мүмкіндік берілді.

  – Сейсмикалық қауіпсіздікке қатысты заң жобасында қандай нақты техникалық және ұйымдастырушылық шаралар көзделген? Жобалау нормаларына қандай өзгерістер енгізілмек? Қай өңірлерде сейсмикалық мониторинг жүйелері жаңартылады?

 – Сейсмикалық қауіпті өңірлерде (әсіресе Алматы, Шығыс Қазақстан және Түркістан облыстарында) құрылысқа рұқсат беру тәртібі мен техникалық талаптар қайта қаралып, қатаңдатылмақ. Бұл шешім халықтың өмірі мен мүлкін жер сілкінісі сияқты табиғи апаттардан барынша қорғауға бағытталған.

Атап айтатын болсам, құрылысқа рұқсат беру талаптары күшейтіледі. Сейсмикалық аймақтағы кез келген құрылыс жобасы арнайы сараптамадан өтеді.Құрылыс салуға рұқсат беру кезінде геологиялық және сейсмологиялық қорытындылар міндетті болады. Сонымен қатар жобалау нормалары қайта қаралады. Қазіргі қолданыстағы құрылыс нормалары мен стандарттарына сейсмикалық тұрақтылық талаптары күшейтіліп енгізіледі. Сейсмикалық төзімділік есептері барлық нысандар үшін міндетті болады, әсіресе әлеуметтік, тұрғын үй және инфрақұрылым объектілерінде. Сейсмобақылау жүйелері жаңартылатынын да айта кету керек. Алматы, Шығыс Қазақстан және Түркістан облыстарында заманауи сейсмобақылау станциялары орнатылады және жаңғыртылады. Бұл жүйелер жер сілкінісінің белгілерін ерте анықтауға және халықты жедел хабардар етуге мүмкіндік береді. Жер телімін беру тәртібіне өзгерістер енгізілмек.

 – Азаматтық қорғау қызметкерлеріне тұрғын үй төлемдерін индексациялау және жеке меншік баспана сатып алуға қолдау көрсету бойынша нақты қандай бағдарламалар немесе тетіктер ұсынылады? Мұндай төлемге кімдер үміткер бола алады және оларды алу шарттары қандай?

 – Негізгі өзгерістер мен қолдау шараларына тоқталатын болсам. Қызметтік тұрғын үй үшін төлемдер индексацияланады. Қызметтік тұрғын үй төлемдерінің мөлшері инфляция деңгейіне және нарықтық жағдайларға сәйкес қайта қаралып отырады. Жеке тұрғын үй сатып алуға қаржылай қолдау тетігі әзірленіп жатыр. Әлеуметтік кодекске енгізілген өзгерістерге сәйкес, азаматтық қорғау органдарының қызметкерлері құқық қорғау органдары қызметкерлерімен теңестірілді. Бұл оларға тұрғын үймен қамтамасыз ету, зейнетақымен қамту, әлеуметтік төлемдер мен жеңілдіктер бойынша нақты әрі әділетті құқықтар береді.

   – Заң қабылданған жағдайда азаматтық қорғаныс жүйесінің қандай құрылымдық немесе функционалдық өзгерістері күтіледі? Басқару деңгейлері арасындағы үйлестіру қалай жақсарады және кадр даярлау мен ынталандыруда қандай жаңа құралдар енгізіледі?

– Азаматтық қорғаныс саласы енді арнайы мемлекеттік қызмет ретінде заңнамалық түрде бекітіледі, бұл оның құқықтық мәртебесін нығайтып, басқару мен жауапкершілік жүйесін нақтылауға мүмкіндік береді. Яғни, азаматтық қорғаныс арнайы мемлекеттік қызмет ретінде танылды. Бұл мәртебе азаматтық қорғау органдары қызметкерлерінің құқықтық жағдайын нақтылап, арнайы қызметтік міндеттері бар құрылым ретінде заң жүзінде бекітеді.

Бұл өзгеріс қызметкерлердің құқықтары мен міндеттерін, қызметтік тәртібін нақты реттеуге мүмкіндік береді.Басқару құрылымы мен жауапкершілік деңгейлері нақты белгіленеді. Азаматтық қорғаныс жүйесіндегі басқару иерархиясы, міндеттерді бөлу тәртібі, сондай-ақ жергілікті және орталық органдар арасындағы үйлестіру механизмдері заңмен айқындалады. Бұл төтенше жағдай кезінде шешім қабылдау жылдамдығын және жауапкершілікті нақтылауды қамтамасыз етеді. Әлеуметтік кепілдіктер мен оқыту жүйесі енгізіледі.

Қызметкерлерге денсаулық сақтау, еңбек демалысы, зейнетақы және тұрғын үймен қамтамасыз ету сияқты әлеуметтік кепілдіктер қарастырылады. Сонымен қатар кәсіби даярлау мен қайта оқыту жүйесі енгізіліп, азаматтық қорғаныс мамандарының біліктілігі тұрақты түрде арттырылатын болады.Еңбек кодексі мен Денсаулық сақтау кодексіне енгізілген түзетулер арқылы азаматтық қорғау қызметі әскери-медициналық қызметпен теңестірілді. Бұл олардың әлеуметтік мәртебесін көтеріп, еңбек жағдайларын құқық қорғау органдары қызметкерлерімен бір деңгейге шығарады.

 – Шахта иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру енгізіле ме? Бұл механизм қандай жағдайларда жұмыс істейді және өнеркәсіптік қауіпсіздік пен төтенше жағдайлардың алдын алу бойынша қандай бақылау тетіктері күшейтіледі?

 – Соңғы жылдары өндірістік нысандарда, соның ішінде шахталарда (мысалы, Жомарт шахтасы) болған қайғылы оқиғалардан кейін өнеркәсіптік қауіпсіздікке қатысты заңнамалық және бақылау тетіктері түбегейлі қайта қаралуда. Міндетті сақтандыру және жауапкершілік нормалары енгізілетін болады. Қауіпті өндірістік объектілер иелеріне қызметкерлердің өмірі мен денсаулығына келтірілген зиян үшін қаржылай жауапкершілік жүктеледі. Міндетті сақтандыру жүйесі енгізіледі, бұл жазатайым оқиғалар кезінде өтемақыны кепілдендіруге мүмкіндік береді.

Өнеркәсіптік қауіпсіздікке арнайы бақылау тәртібі енгізіледі. Бұл сала Кәсіпкерлік кодексінен бөлініп, жеке бақылау бағыты ретінде айқындалады, яғни енді оған жалпы кәсіпкерлік тексеру шектеулері қолданылмайды.Тиісті мемлекеттік орган өнеркәсіптік қауіпсіздік талаптарының орындалуын үздіксіз және жүйелі негізде қадағалайды.

Қауіпті объектілерге жоспарлы тексерулер қайта енгізіледі. Бұрын шектелген жоспарлы тексерулер енді қауіп деңгейіне қарай қайта жүргізіледі. Бұл әсіресе шахталар, мұнай-газ кешендері, химиялық зауыттар сияқты тәуекелі жоғары нысандарға қатысты.

Жаңа заң жобасында өнеркәсіптік қауіпсіздік жеке бақылау саласы ретінде заңмен бекітіліп отыр. Бұл шешім апаттар санының артуы мен салдарына байланысты қабылданған, әсіресе Жомарт шахтасындағы қайғылы жағдай мұндай өзгерістердің қажеттілігін көрсетті.

 – Мемлекеттік материалдық резервті орталықсыздандыру қандай нақты логистика немесе басқару тетіктері арқылы жүзеге асырылады? Бұл жаңашылдық төтенше жағдай кезінде қандай артықшылық береді: мысалы, жедел жеткізу, жергілікті деңгейде шешім қабылдау еркіндігі сияқты?

 – Төтенше жағдайлар кезінде ресурстардың уақытылы және тиімді жеткізілуін қамтамасыз ету мақсатында материалдық резервті өңірлік деңгейде орналастыру тетігі енгізілді. Бұл қадам жергілікті билік пен жауапты органдарға дербес шешім қабылдау құқығын беріп, логистикалық тәуелділікті азайтады.

Материалдық резерв өңірлік деңгейде жинақталады. Енді азық-түлік, шатырлар, дәрі-дәрмек, жанар-жағармай секілді негізгі қорлар республикалық емес, өңірлік қоймаларда сақталады. Бұл қажет ресурстарды жергілікті деңгейде тез жұмылдыруға мүмкіндік береді.

Дистрибуция жүйесі арқылы жедел шешім қабылданады. Қазіргі заманғы логистикалық дистрибуция жүйесі енгізіледі, соның арқасында ресурстар бір өңірден екіншісіне қажеттілікке қарай жедел бөлінеді. Бұл жүйе реакция уақытын қысқартып, логистикада икемділікке жол ашады. Тәуелсіз логистика мен уақыт үнемдеу қамтамасыз етіледі. Өңірлер орталықтан бұйрық күтпестен, өздігінен апат зардаптарын жою үшін қажетті резервті пайдалана алады. Бұл уақытты үнемдеп, жауапты әрекет етуді жеделдетеді. Мысалы, «СК-Фармация»-ға берілген өкілеттік арқылы мобрезервке кіретін дәрі-дәрмектер енді өңірлік қоймаларда сақталады. Бұл тетік заңмен бекітіліп, дәрі-дәрмекті шұғыл жағдайда жылдам жеткізу мүмкіндігіне құқықтық негіз қаланды.