Тоғжан Қожалиева: «ХАҚ»-тың да хақы бар
«Саяси партиялар туралы», «Сайлау туралы» заңға енгізілген өзгерістер қоғамда қызу талқыға түсті. Жаңа ережелермен толықтырылған заң азаматтық қоғамның көңілінен шықпағаны құпия болмаса керек. Тоғжан Қожалиева бастаған, әлі тіркелмеген «ХАҚ» партиясы қабылданған өзгерістерге өз көзқарасын білдірді.
Бұл саяси топтың пікірінше, заңды әлі де либерализациялау керек. Ол үшін бірнеше ұсыныс беріп отыр. Пікір алуандығы деген ұғым бар. Сондықтан Тоғжан Қожалиева мен оның жақтастарының ұсыныстарын толық жариялауды жөн көріп отырмыз.
«Төменгі шектің» 40 мыңнан 20 мыңға қысқаруы жайында
«Турасын айтар болсақ, бұл өзгеріс тіркелмеген партиялардың тіркелу мүмкіндігіне ешқандай әсер етпейді. Яғни, «төменгі шектің» 40 мыңнан 20 мыңға азаюы айтарлықтай маңызды емес. Егер бұл санды 5 000-ға немесе Қазақстан енді ғана егемендігін алып, тәуелсіз ел болып қалыптасып жатқан 1993 жылдардағы заңға сай, 3000 адамға дейін қысқартқан болса, онда либералдық қадам жасалды деуге болар еді. 180 миллиондық халқы бар Ресейді мысал ретінде алар болсақ, ол жақта партияны тіркеу үшін 500 мүшесінің болуы жеткілікті. Ал құрылтайшылардың съезін өткізу үшін небәрі 100 адам ғана жеткілікті. Бізде съез өткізу үшін 1000 адам болуы шарт. Сондықтан азаматтық қауымның пікірі бойынша, елімізде партия құруға қатысты ешқандай өзгеріс жасалмады деуге болады. Сол баяғы тіркеуден өту қаншалықты қиын болса, сол күйі қалды.
Партия құру жүйесін либерализациялау үшін төменде көрсетілген өзгерістер жасалуы керек:
1. Тіркеуді бастау үшін өтінім беру процедурасы. Біздің ойымызша, тіркеу бастамасын көтеру үшін, 2019 жылдың 20 маусымына дейінгі заңға сай, бастамашыл топта 10 адамның болуы жеткілікті. Әрі қарай: а) Әділет министрлігіне онлайн хабарлама жіберу. б) 100 адам қатысатын съез өткізу, жарғыны, бағдарламаны және басқарманы бекіту, тіркеуге өтінім беру. Содан кейін кем дегенде 3000 адамның қолын жинау туралы міндет.
2. Аймақтардағы өкілеттік бойынша шарттарды жеңілдету. Қазіргі таңдағы ақпараттандыру дәуірінде бұл шарт аса маңызды рөлге ие емес. Тіпті корпоративтік бизнесті жүргізу тәжірибесі көрсеткендей, бүгінгі таңда адамдармен көзбе-көз сөйлесіп, бүкіл Қазақстанды шарлаудың керегі шамалы. Оның үстіне аймақтарда филиал ашу және оны жүргізіп отыру үлкен қаржылай шығынды қажет етеді. Біздің есебіміз бойынша, заңның талаптарын орындау үшін, белсенді қызмет көрсетпегеннің өзінде партияның бүкіл филиалдарын ұстап отыру үшін кем дегенде айына 20 млн теңге керек. Бұл – кез келген коммерциялық емес қоғамдық ұйым үшін өте үлкен қаржы.
3. Партияны қаржыландыру мүмкіндін есепке ала отырып, заңды қайта қарау қажет. Қазіргі күні заңда партияны тек қана партия мүшелерінің жарнасы мен мемлекеттік гранттардан басқа көздер арқылы қаржыландыру қарастырылмаған. Бұл дегеніміз, партиялар билікке деген оң көзқарасына тәуелді жағдайға душар болып отырғанын көрсетеді. Демек, бұл шарттар аясында партиялардың билікке қарсы ұстанымын білдіруі мүмкін емес.
Қорытындыласақ:
1. Тіркеуге өтінім берген партияның «төменгі шегін» 5 мыңға дейін азайту;
2. Партияны тіркеу процедурасын қайта қарау;
3. Филиалдары болу шартын жеңілдету;
4. Партияны қаржыландыру шартын либерализациялау;
5. Партияны тарату шартын либерализациялау қажет.
Сайлау туралы заң жайында
Әйелдер мен жастарға квота бөлу туралы бастаманы қолдаймыз. Себебі, бұл жағдай олардың Мәжіліс пен Мәслихатта орын алуына оңынан әсер етеді. Алайда бұл жерде айта кетер маңызды жайт, сайлау тізімі 100%, осы сайлаудан соң электоралды кезеңде тек жарнама үшін қатысқан емес, Мәжіліс пен Мәслихатта нақты жұмыс істейтін үміткерлерден құралуы тиіс. Өткен сайлауда мұндай мысалдар өте көп болғаны барлығымызға аян.
Бұған қоса сайлау жүйесін өзгерту үшін қайта қарау керек деп санаймыз:
1. Мәслихатқа тек партия тізімі бойынша сайлау жүйесінен бас тарту. Мәслихатта бір мандатты және өзін ұсынған өкілдердің болуы өте маңызды. Сондықтан бұл кезеңде 50\50 жүйесінің болуы керек: партиялық тізім бойынша және мажоритарлық жүйе бойынша.
2. Мәжіліс пен Мәслихаттан орын алу үшін көрсетілген төменгі сайлау шегін азайту. Бұл көрсеткіш 3%-дан аспауы тиіс. Ал қазіргі таңда бұл 7% болып тұр. Ресейде – 5%.
3. Президент лауазымына үміткерлердің сайлауға қатысу шарттарын қайта қарау: Ең жоғарғы жас шамасын төмендету (70 жасқа дейін), ҚР-да соңғы қанша жыл тұрғаны мен мемлекеттік құрылымдарда жұмыс істеу тәжірибесіне қатысты шарттарды алып тастау қажет».
