Банктен НЕГЕ несие ала алмай жүргеніңізді білесіз бе?

Мұның бірнеше себебі бар. Тілшіміз соларды тізіп шықты.

Біріншіден, банктер коронавирус індетінен туатын тәуекелдерден қорқып отыр. Екіншіден, жұмыссыздардың саны өсуде. Үшіншіден, несиенің үстемеақы пайызы тым жоғары.

Бірқатар депутаттар парламент сайлауы жақындап қалғанда түстерінен шошып оянып, несиенің сыйақысын күштеп 7-8%-ға дейін түсіруді талап етті. Әрине, мұнымен банктер келіспейді. Ол үшін алдымен инфляцияны ауыздықтау керек. Ал инфляцияның беті қайтар түрі көрінбейді. Экономикалық өсімнің де жағдайы мәз емес. Оның айқын көрсеткіші – елдегі бөлшек сауданың үлесі кеміп барады.

Мәселен, бұл саланың қазан айындағы көрсеткіші оның алдындағы қыркүйек айынан 4,5 пайызға кем. Бұған сауда орталықтарының жұмысы шектеулінен бұрын елдің табысының кемуі себеп. Бұған дәлел жеткілікті.

Құлдырау қашан тоқтайды?

Қазақстанда биылғы жылдың алғашқы жартыжылдығының қорытындысы бойынша жалпы сұраныс көлемі (тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге сұраныс) 1,8%-ға төмендеген. Оның ішінде үй шаруашылығының сұранысы былтырғы жылдың екінші тоқсанымен салыстырғанда 17,3%-ға құлдыраған. Соңғы рет мұндай төмен көрсеткіш 1995-1996 жылдары болған екен.

Несие НЕГЕ қымбат?

Ұлттық банктің екінші деңгейлі банктерге беретін ақшасының пайызын былтырғымен салыстырғанда төмендетті. 2019 жылдың желтоқсанында ҰБ пайыздық сыйақыны 9,25 % көлемінде бекітсе, қазір бұл көрсеткіш – 9,0 %.

Былтыр екінші деңгейлі банктердің жеке тұлғаларға берген несиесінің пайыздық сыйақысының орташа көрсеткіші жылына 17% көлемінде болыпты. Ал биыл ше?

Елдегі екінші деңгейлі банктердің бәрінің дерлік шарттарымен танысып шықтық. Мәселен сіз бір жылға 1 млн теңге кепілсіз несие алғыңыз келді. Отандық банктерде сыйақының жылдық тиімді мөлшерлемесі (несие бергені үшін банкке төлейтін барлық төлеміңіздің жиынтығы) кемінде 20 %-дан басталады. Кей банктерде бұл көрсеткіш 40 %-ға дейін жетеді. Ең төменгі пайыздық үстемеақы Қазақстандағы шетелдік банктерде екен. Бірақ олардың әрқайсының қосымша талаптары бар.

Яғни үкімет банктерге беретін ақшаның пайыздық сыйақысын төмендеткенімен банктер былтырғымен салыстырғанда елге беретін несиенің бағасын «қымбаттатып» жіберген. Басқаша айтқанда, елдегі несие саясаты мен пайыздық сыйақы тетіктерінің тиімділігі нөлге тең.

Бар гәп тағы да сол инфляцияға кеп тіреледі. Елдегі инфляцияны ауыздықтамай, несиені арзандату мүмкін емес. Ал инфляцияны қалай тоқтатамыз? Бұл енді биліктегілердің бас ауыртатын шаруасы болуы керек.