Әлібек Кеннет: Коронавирусты тоқтатуға болады

Құрметті достар! Көпшілігіңіз коронавирус туралы кеңірек жазуымды сұраған соң, бүгінгі жазбамды осы тақырыпқа арнаймын. Қытайда басталған коронавирус инфекциясының басқа елдерге таралуына байланысты сұрақтар көбейгені белгілі. Сонымен, коронавирус деген не?

Коронавирус – коронавирус және торовирус тобына жататын вирустардың тобы. Торовирустар тек жануарлар арасында таралады және тек жануарларға жұғады. Коронавирус дегеніміз – әртүрлі «хосттардың» кең спектріне ие көптеген түрлі штаммдар. Коронавирустың ит, мысық, қоян, сиыр, тауық және басқа да көптеген жануарларға жұғатын түрі бар.

Ал адамға жұғатын коронавирус тобына HCoV-229E және HCoV-OC43 формулаларындағы вирусты айтуға болады.

Оның біріншісі салыстырмалы түрде респираторлық инфекцияның жеңіл түрін, екіншісі тыныс алу жолдарының инфекциясын, тіпті кейбір жағдайда ішек инфекциясын тудыруы мүмкін.

Коронавирустың өзгергіштік қабілеті өте жоғары. Бұл вируста генетикалық ақпарат алмасу ерекше жолға қойылған. Ерекшелігін атасақ,

– үлкен репликаза гені бар геномдық ұйымның жоғары деңгейі,

– құрылымдық емес гендердің көп мөлшерін шығару,

– ферментативті әрекеттің бірнеше ерекше түрлері,

– РНҚ көмегімен синтездеу арқылы белгілі бір гендердің экспрессиясын айтуға болады.

Осы және басқа да сипаттамалардың барлығы генетикалық ақпаратпен алмасу және әртүрлі штаммдардың геномдарын «кесіп өту» және жаңаларының пайда болу мүмкіндігін туғызады.  Коронавирус адам үшін қауіпті болуы мүмкін.

Қазір осы вирус жөнінде  кеңірек түсіндіру үшін алдымен 2002, 2003, 2004 жылдары болған оқиғалар туралы айтайын (2004 жылы бірнеше рет оқшауланған жағдайлар болған).

Сол кезде әлем коронавирус эпидемиясына тап болды. Оны кейінірек SARS-CoV деп аталды. Бұл вирус «SARS» немесе «аса ауыр респираторлық синдром» деп аталатын ауруды тудырды. Бұл кезде Сингапур үкіметімен әртүрлі этиологияның эпидемиялық жұқпалы ауруларынан қорғау жүйесін құруға келісім жасасқан едім.  Сонда барған соң біз алғаш рет бактериялардың біреуінен туындаған түсініксіз аурудан өлген адамдарды зерттей бастадық. Әрі сол уақытта SARS Сингапурға да келген еді. Осы елдің Қорғаныс министрлігінің өтініші бойынша вируспен Тайвань аралында да күресуге тура келді. Бұл уақытта Сингапур мен Тайванда америкалық оқу орындарының мамандары, денсаулық сақтау министрлігі және жекеменшік компаниялардың өкілдері топ болып жұмыс істеді. Олар негізінен эпидемияға қарсы анализдермен айналысты.

Сондықтан қазіргі жағдай туралы сөз қозғамас бұрын, SARS туралы біліп алу керек. Әуелі мынаған назар аудару қажет:

1) Аурудың алғашқы тіркелген уақыты 2002 жылдың қараша айы.

2) Қытай билігі жаңа инфекцияның пайда болғаны туралы ұзақ уақыт хабарлаған жоқ және оны жасыру мүмкін болмағанда ғана ресми түрде хабарлауына тура келді.

3) Ауру жедел қабынудың жоғары деңгейімен сипатталды, оның ішінде безгек, бас ауруы, бұлшықет ауыруы, жалпы әлсіздік, тыныс алу, диарея және тұмаудың ауыр түріне ұқсайтын басқа белгілермен ерекшеленді.

4) Ауру өте жедел дамуы салдарынан соңы өлімге әкелді.

5) Қоғамда дертке байланысты дүрлігу болғанмен, науқастардың саны салыстырмалы түрде көп тіркелген жоқ. Шамамен 8000 адам.  

6) Ресми статистика бойынша 750-ден астам адам қайтыс болды. Яғни, өлім деңгейі шамамен 9% құрады.

7) басқа мемлекеттерде SARS вирусы 30 шақты науқастан анықталды.     

Сингапур мен Тайваньдағы індетті талдаудан кейін мынадай тұжырымға келдік:

– Бұл вирустың нақты көзі анықталмады.

– SARS вирусы жарқанат, басқа да жануардан жұғуы мүмкін делінсе де, мұны дәлелдеу мүмкін болмады.   

– Вирус жұқтырған адамның өкпесі қабынып, жөтел кезінде басқа адамдарға жұқтыруы мүмкін.

– Яғни, тыныс алу жолдары – деммен жұту жолы арқылы жұғатыны дәлелденді.

– Сондай-ақ, вирустың қатынас арқылы берілуі мүмкіндігі анықталды. Мәселен, Сингапурде қайтыс болғандардың дені науқастарға қамқорлық жасаған дәрігерлер мен медбикелер.

– Кейінірек анықтағанымыздай, инфекция вирус орнығып алған лифт түймелерінен жұққан.

– Науқастың көбі вирусты басқаларға жұқтырмады, тек олар эпидемияның «өлі» тармағына айналды.

2004 жылы соңғы рет Сингапурға келісімшарт бойынша келген кезде, кейбір дәрігерлер және лауазымды тұлғалармен талқылау кезінде біз SARS індетін бірегей деп таптық.

Бірақ осыдан кейін коронавирустың қайта бас көтеретінін 2019 жылдың желтоқсанына дейін ешкім болжай алмады. Жұрт жаңа 2019-nCoA. деп аталатын коронавирустың пайда болғаны жөнінде алғашқы мақала жарияланған соң біле бастады.  

Алғашқы үш пациенттің екеуі аман қалды, ал біреуі тыныс жетіспеушілігінен қайтыс болды. Вирус бронхопульмональды құрамнан бөлініп алынды. Бұл вирустың геномы тез анықталып, SARS вирусына 85% ұқсастықтығы расталды. Вирустың адамнан адамға өту мүмкіндігі бар екені белгілі болды. Менің ойымша, Қытай үкіметі желтоқсанда төтенше жағдай жарияламай, үлкен қателік жіберді. Есеп беруді 2-3 аптаға кешіктірді. Яғни, алдағы індетті тоқтату мүмкіндігі үшін осы уақыт аралығында төтенше шаралар қабылданбады. Бұл вирустың адамдар арасында қалай пайда болғанына әлі ешкім жауап бере алмай отыр.

Коронавирустан өлім-жітім деңгейі 2-3% құрайды (бұл SARSқа қарағанда едәуір төмен), бірақ көптеген себептер бойынша бұл түйткілді оңай деп санауға болмайды.

Қазіргі көрсеткіштер мынадай:

– Бұл індет өте тез дамып барады және жаңа науқастардың саны үнемі өсіп жатыр.

– 30 қаңтарда FOXnews-қа берген сұхбатымда жұтырғандар саны 9000-нан асқанын, ал қайтыс болғандар саны 200-ге де жетпегенін айттым.

– «Бұл індет болашақта қандай болады?» деген сұраққа: «Бұл вирус өте жоғары қарқынмен өседі» деп жауап бердім.

– қанша уақыт өсетінін болжау қиын, өйткені вирус үнемі өзгеріп отырады.

– 2 ақпанда 15 000 адам вирус жұқтырды,  300-ден астам адам қайтыс болды, әлемнің 27 елінде тіркелді.

– Ендігі жағдай Қытай үкіметінің тиімді әрекет етуіне байланысты.

– Болашақта қалай таралатынын алдағы аптада айта аламыз.

– Қазіргі уақытта күніне 40-60 адам қайтыс болады.

– Күніне жұтырғандар саны шамамен 2500-3000 адамға артады.

Менің болжамым бойынша, егер төтенше жағдай болмаса және Қытай үкіметі барлық қажетті шараларды қолдануды жалғастыра берсе, біз коронавирустан қаза тапқан адамдар санының азаюын байқаймыз. Өйткені, дәрігерлер емдеудің тиімді әдістерін басқа эпидемияларға қарағанда тезірек игеріп жатыр.

Қазіргі уақытта қайтыс болғандар санының көбеюі вирустың жылдам таралатынын білдірмейді.

Егер біз өлім санын жағдайлардың санымен салыстыра бастасақ, онда өлім-жітімнің төмендейтіні және болашақта 1% деңгейіне азаятыны байқалады.

Меніңше, алдағы 2-3 аптаның ішінде өлім қаупін азайту үшін емдеу әдістерінің қайсысы тиімді екені белгілі болады.

Вирусты жұқтырмас үшін не істеу керек. Ол үшін инфекцияны азайтудың барлық әдістерін қолдану қажет:

– қолды жуу

– маска кию,

– қолға дезинфекциялық майлықтар мен дезинфекциялық сұйықтықты қолдану;

– сіздің қалаңызда індет пайда болса, қарым-қатынас жасаудан бойыңызды аулаұ ұстаңыз;

Аурудың патогенезі белгісіз болғандықтан, нақты емдеу тәсілі жоқ. Алайда, келесі жазбамда иммундық төзімділікті жоғарылатуға және ауру қаупін азайтуға болатын дәрі-дәрмек туралы жазамын.