ЛОР-сурдолг дәрігер: Кереңдіктің бірден-бір себебі – тұқымқуалаушылық
Күн өткен сайын есту қабілетін жоғалту мүгедектіктің кең тараған түріне айналып барады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметіне сүйенсек, әлемде 432 000 000 адам құлақ мүкістігне шалдыққан, соның ішінде 30 000 000-ға жуығы – балалар. Осы мәселе төңірегінде тілшіміз Астана медицина университетінің ЛОР аурулары кафедрасының Phd доктаранты, 1-санатты лор-сурдолог дәрігер Әсел Құдайбергеновамен сұхбаттасты.
«Аудиологиялық скрининг арқылы туа бітті кереңдікті емдеуге болады»
– Әсел, жас балалардың құлақ мүкісімен туылуына не себеп?
– Нашар есту немесе мүлдем керең болып туылудың себептері өте көп. Солардың бірі – тұқымқуалаушылық факторы. Статистика мәліметіне сүйенсек, 50% құлақ мүкістігі тұқым қуалайды. Сонымен қатар, босанған әйелдің гемоглобины төмен болса, сәбиге оттегі жетпейді.
Бұл шала туылған сәбилерде де жиі кездеседі. Сондай-ақ, жүкті әйел герпес сынды жұқпалы дертке шалқықса, баланың есту қабілетіне қатты әсер етеді. Сондықтан, аяғы ауыр әйел осы ауруларға шалдыққан кезде, дәрігерлер түсік жасатуға кеңес береді. Осыған орай, нәресте дүниеге келген сәттен бастап, тиісті екпелерді дер кезінде алған жөн.
Әйел жүктілігінің алғашқы үш айында тұмаумен ауырса, қатты суықтаса да шаранаға кері әсер етеді. Бұл уақытта эмбрионның орталық жүйке жүйесі дамиды. Босану кезінде де оған зақым келсе, бала керең болып қалуы мүмкін. Есту жасушаларының жойылып, орталық жүйке жүйесіне әсер етуі үшін 2 минуттың өзі-ақ жеткілікті.
Бұдан бөлек, менингит ауруының да кері әсері көп. Соңғы кезде суықтап ауырған аяғы ауыр әйелдерді антибиотиктермен емдемейді. Соның ішінде ең қауіптісі де, баланың есту қабілетіне зақым келтіретіні де – гентамицин. Мұндайда түсік жасатудан басқа амал жоқ. Бірақ соңғы кезде ғалымдар гентамициннің барлық жүкті әйелдерге кері әсерін тигізбейтінін айтады. Мысалы, гентамицин қабылдаған 100 әйелдің біреуінде ғана құлағы естімейтін сәби туылуы мүмкін. Ғалымдар оны кейбір адамдардың гені ауруды тез қабылдайды деп дәлелдеп отыр. Сондықтан да болар, жүкті әйелге бір рет қана жасалған иньекциядан өмірге әкелген нәрестесінің керең болуы да осыдан. Бірақ бұл сирек жағдай. Сондықтан, жүкті әйелдер қандай да бір дәрі-дәрмекті пайдаланбас бұрын сақ болғаны абзал.
– Ал мүлдем есту қабілетінен айырылған болса, оны оңалтып, өмірге бейімдеу керек екені белгілі. Осы ретте туа сала сәбидің есту қабілетін анықтауға болады ма?
– Қазақстанда 2010 жылдан бастап, аудиологиялық скрининг жасау енгізілді. Аудиологиялық скрининг дегеніміз – жаңадан туылған нәрестенің есту қаблеттілігін арнайы құрылғымен тексеру. Бала туған соң, үш күннен кейін арнайы мейірбике баланың құлағына скрининг жасап, анасына арнайы түсіндіріп көрсетеді. Егер потологиялық себептер болса, баланың құлағы сау болса да белгілі бір уақытта сурдолог маманға жүгініп тұру керек.
Бүкіләлемдік стандарт бойынша, бала 1 айдан асқаннан кейін бала скринингті қайталауы қажет. 6 айдан кейін баланы ауқымды скрининг апараты арқылы тағы бір тексеріп, мүкістігі болса, есту аппаратына немесе кохлеарлы операцияға дайындайды.
«Кохлеарлы имплант отасының жасалып келе жатқанына – 15 жыл»
– Соңғы кезде балаларға кохлеарлы имплант қою отасы жасалуда. Елімізде жасалатын оталар шетелдік оталардан қандай айырмашылығы бар?
– Қазақстанда 2007 жылдан бастап кохлеарлы имплант қою отасы жасалып келеді. Яғни, бұл отаның елімізде жасалып келе жатқанына 15 жыл болды. Дыбысты күшейтетін аппарат көмектеспеген жағдайда, кохлеарлы имплант қойылады.
Кохлеарлы имплант кез-келген адамға жасала бермейді. Ол – естудің сенсеневральдық дәрежесінде, кереңдік, ауыр дәрежелі құлақ мүкістігінде жасалынатын медициналық ота. Кохлеарлы имплантты ЛОР хирург мамандары арнайы операция арқылы құлаққа енгізеді. Имплант Нұр-Сұлтан мен Алматы қалаларында тегін жасалады.
Импалантты отаға жолдама алу бірнеше кезеңдерден тұрады. Ең алдымен, сурдолог маманның шешімі, компютерлік томографияның көрсетілімімен отаға жолдама алады. Ол протез тәріздес аппарат болғандықтан, бірінші сурдолог мамандар мен аудиолог мамандардар аппаратты баптаулардан өткізеді. Біздің Қазақстанда жасалатын оталар, шетелдік оталардан кем емес. Шетелдік импланттар өзіміздің елімізде де бар. Бұрын импланттар жеткіліксіз болатын, бірақ қазір барлық балаға жеткілікті. Біздің ота хирургтар да өте білікті, мемлекет тарапынан да қолдау жақсы.
– Құлақ мүкістігінің неше дәрежесі болады? Тарқатып айтып берсеңіз.
– Есту қабілетінің төмендеуінің 4 дәрежесі бар. Бірінші дәрежеге жүйкенің қабынуы жатады. Бұл кезде невропатолог пен сурдолог бірлесе ем-дом жасайды. Ақауы бар бала жалпы білім беретін мектепте оқи алады. Ол бірінші қатардағы алдыңғы партада отыруы тиіс. Баланың ата-анасы бұл жайлы мұғалімге алдын ала ескертуі керек.
Екінші дәрежеде бүлдіршін кейбір дыбыстарды дұрыс естімейді. Бұл жағдайда логопедтің көмегі қажет. Бала кәдімгі мектепте оқи алады, бірақ құлағына арнайы аппарат тағады.
Құлақ мүкістігінің үшінші дәрежесінде жеке тәсіл қолданылады. Бұл кезде де бала жалпы орта мектепте білім ала алады, бірақ екі құлағына да дыбыс күшейткіш аппаратты тағуы тиіс. Бұл жағдайда да алдыңғы орында отыруы және мұғалімнің бала денсаулығы жөнінен хабардар болғаны абзал. Егер бала 91% естімесе бұл кереңдік болып саналады. Құлақ дәрежесінің мүкістігін арнайы формула арқылы анықтаймыз.
– Елімізде құлақ мүкістігін емдейтін қандай жетік аппараттар бар?
– Жаңа айтып кеткенімдей, есту мүкістігін түрлерін арнайы формула арқылы анықтаймыз. Есту мүкістігінің түрі кондуктивті болса, ондай жағдайда дәрігер сурдолог компютерлік томографияға жіберіп, хирург кеңесінен өтеді. Еліміздке кереңдікке шалдыққан жандар, шетелдік дәрігерлерге жүгінбейді. Себебі, еліміздегі мединцина саласында ЛОР ауруларын емдеу технологиясы жетік дамыған. Тіпті Орталық Азия халықтары біздің елімізге келіп, операция жасатуға өтінім береді.
