КҚК-ға жасалған шабуыл: «Үлкен ағайынның» табалдырығында қалдық
КҚК-ға жасалған шабуыл – Қазақстан үшін тек логистикалық емес, геосаяси және экономикалық сынақ. Саясаттанушы Дос Көшім бұл шабуыл Қазақстанға бағытталмағанын, ал экономист Бекнұр Сейітжанұлы бұл жағдай ел экономикасына кері әсер етіп, миллиардтардың жоғалатынын айтты.
ҚАЗАҚСТАН ҮШІН «ЫҢҒАЙСЫЗ ШЫНДЫҚ»
Саясаттанушы Дос Көшім Каспий құбыр консорциумына (КҚК) қатысты жағдайды Қазақстан үшін «ыңғайсыз шындық» деп бағалады. Сарапшының саралауынша, бұл қасақана жасалған шабуыл емес.
«КҚК-ға жасалған шабуылға Қазақстанның ешқандай қатысы жоқ деп ойлаймын. Соғыс болғаннан кейін сол аумақтағы өнеркәсіп нысандарына шабуыл жасалады. Ол жерде Американың, Италияның немесе Қазақстанның үлесі бар ма, жоқ па – ешкім айырып жатпайды. Бұл соғыс жағдайы», – деді ол.
Сонымен қатар саясаттанушы Ресей бұл жағдайды ақпараттық құралға айналдырып отырғанын да ашық айтты.
«Мәскеу әдейі «Украина сендердің мұнайларыңа шабуыл жасады» деп, Қазақстанды Украинаға қарсы қоюға тырысады. Бұл – кәдімгі арандату. Егер біз тағы да соған сенетін болсақ, онда тәуелсіз саясат туралы айтудың өзі артық», – дейді Дос Көшім.
Дос Көшім бұл жағдай – Украина мен Ресей арасындағы соғыстың салдары ғана емес, Қазақстанның көпжылдық геосаяси қателігінің нәтижесі екенін жасырмайды.
«Біз балама бағыттарды алдын ала ойлауымыз керек еді. Теңізге тікелей шыға алмайтынымызды біле тұра, тәуелсіз жол іздеудің орнына, тағы да сол баяғы «үлкен ағайынның» табалдырығында қалдық. Енді соның зардабын тартып отырмыз», – дейді ол.
Сарапшы басты нәрсені қайта-қайта нақтылап өтті: бұл Қазақстан мұнай экспортына бағытталған шабуыл емес.
«Соққы Қазақстанға емес, Ресей аумағындағы мұнайды қабылдайтын және тарататын инфрақұрылымға жасалды. Ол консорциумда Қазақстан – жалғыз тарап емес. Бұл халықаралық мұнай компаниялары бар ірі жүйе. Сондықтан мұны «Қазақстанға қарсы әрекет» деп көрсету – әдейі бұрмалау», – дейді ол.
«БҰЛ БЮДЖЕТКЕ ТІКЕЛЕЙ ӘСЕР ЕТЕДІ»
Экономист Бекнұр Сейітжанұлы бұл жағдайды Қазақстан үшін бюджетке тікелей әсері бар сынақ деп бағалайды. КҚК жұмысы уақытша тоқтаса да, ел экономикасын дағдарысқа ұшыратуы мүмкін. Яғни, миллиардтаған доллар ауаға кетеді деп болжады.
«Күн сайын біз бірнеше мың тонна мұнай экспорттаймыз, бұл бюджетке тікелей әсер етеді. Егер экспорт тоқтаса, бір апта немесе бір ай болса да — бұл елді дағдарысқа апаруы мүмкін. Біз қазір соғысып жатқан мемлекеттердің ортасында тұрмыз, және кез келген шабуыл бізге де әсер етуі мүмкін. Сондықтан мұнай экспортын әртараптандыру қажет, мысалы, Каспий арқылы немесе Әзербайжан бағытымен. Бірақ инфрақұрылым әлі толық дайын емес. Қазір тәуекелдер барын есепке алу керек. Бұл жерде саясаттың әсерін де қарастыру маңызды. Басқа мемлекеттердің қысымына немесе геосаяси қақтығыстарға араласу біздің міндетіміз емес, бірақ олардың салдары бізге тиіп кетуі мүмкін», – дейді экономист.
Бекнұр Сейітжанұлының айтуынша, Қазақстан үшін басты міндет – экспорт көлемін әртараптандыру, тәуелділікті азайту, қауіпсіздік пен инфрақұрылымды қалпына келтіргеннен кейін жөнелтуді қайта бастау. Сонымен бірге ол тәуелсіздік пен ұзақ мерзімді стратегиялық жоспардың маңыздылығын атап өтті.
«Қазіргі жағдай бізге бір нәрсені айқын көрсетті: тәуелсіздік пен экспорттық қауіпсіздік – тек саясатқа тәуелді емес. Біз Қытай бағыты бойынша да экспортты ұлғайтып жатырмыз, бірақ ол көлем КҚК арқылы Еуропаға жеткізілетін көлеммен салыстырғанда аз. Сондықтан әртараптандыру мен инфрақұрылымды дамыту – басты приоритет. Бұл – біздің бюджетіміз бен экономикалық тұрақтылығымыз үшін маңызды сынақ», – деп қорытындылады экономист.
КОНТЕКСТ
Еске салсақ, 29 қараша күні таңертең Каспий құбыр консорциумының (КҚК) теңіз терминалына ұшқышсыз ұшақ шабуыл жасалды. Оқиға салдарынан Новороссийск портының капитаны барлық жүк тиеуді тоқтатуға, танкерлерді акваториядан шығаруға бұйрық берді. Қызметкерлер мен мердігерлер зардап шеккен жоқ. Қауіпсіздік жүйелері мұнай құбырларын автоматты түрде жауып, теңізде мұнай ағуы тіркелген жоқ. ВПУ-2 терминалы әлі пайдаланыла алмайды, жөнелту тек қауіпсіздік қалпына келтірілгеннен кейін қайта басталады.
КҚК Ресей, АҚШ, Қазақстан және Батыс Еуропаның ірі мұнай компанияларын біріктіретін халықаралық консорциум болып табылады. КҚК баспасөз қызметінің хабарлауынша, шабуыл қатысушы елдердің мүддесіне соққы болып саналады. Бұған дейін де Новороссийскідегі әкімшілік кеңсеге шабуыл жасалған.
КҚК Қазақстанның үш ірі кен орны — Теңіз, Қашаған, Қарашығанақ мұнайын тасымалдауды қамтамасыз етеді. 2024 жылы терминал арқылы шамамен 63 миллион тонна мұнай жөнелтілді, оның 74%-ы шетелдік компанияларға тиесілі. Ең ірі жөнелтушілер: Теңізшевройл (Шеврон), ЭксонМобил, Қазмұнайгаз, Эни және Шелл.
ҚР Сыртқы істер министрлігінің ресми өкілі Айбек Смадияров КҚК-ның инфрақұрылымына жасалған шабуылды «Қазақстан мен Украинаның екіжақты қатынастарына залал келтіретін әрекет» деп бағалап, украин тарапынан мұндай жағдайдың қайталанбауы үшін нақты шаралар қабылдануын күтетінін мәлімдеген болатын.
Ал Украинаның Сыртқы істер министрлігі украин тарапының әрекеті Қазақстанға немесе басқа үшінші тараптарға қарсы бағытталмағанын, бәрі Ресейдің кең ауқымды агрессиясын тойтаруға жұмылдырылғанын айтады.
