Диверсия ма? «Барлаушы Нұрлан Ермекбаев қателігін өзі түзесін» дейді сарапшы
ол жарылыс диверсиялық шабуыл салдарынан болуы мүмкін екенін де ескертті. Диверсия қай ел тарапынан жасалуы мүмкін?
Nege.kz тілшісі осы және өзге де сұрақтарды әскери сарапшы Амангелді Құрметұлына қойды.
А.Құрметұлы. Фото: әлеуметтік желіден.
- Тақырыпқа орай: Нұрлан Ермекбаев отставкаға кетуге шешім қабылдады
– Жамбыл облысындағы жағдай Арыстағы жарылыстан кейін биліктің сабақ алмағанын көрсетті. Мұндай жағдайдан кейін не істеу керек?
– Біріншіден, жарылыстың екінші рет қайталануы жүйедегі салғырт- салақтықтың салдары болса керек. Өйткені Арыстағы жағдайдан кейін елдімекендегі және оған жақын жердегі қоймаларды басқа жерге көшіру туралы айтылған. Жамбылдағы жарылыс – кезінде айтылған уәденің толық орындалмағанын көрсетіп отыр.
Екіншіден, еңбек және техникалық қауіпсіздік деген маңызды ұғымдарға біздің елде салғырт қарайды. Мәселен құрылыс саласында оқыс оқиғалар жиі болып жатады. Оның бәрі еңбек және техникалық қауіпсіздікті сақтамағаннан болады. Өрттің тұтануына жол беру салғырт-салақтық немесе қауіпсіздік шараларын дұрыс сақтамаудың салдарынан туындап отыр.
Тараздағы қоймадағы ескірген қару-жараққа утилизация жасай ма, жоқ па ол жағын білмедім. Менің ойымша, жасамайтын болуы керек. Қорғаныс министрлігінің алдын ала таратқан ақпаратына қарағанда, қоймада рекативті және алысқа атылатын қару жоқ көрінеді. Демек, танкі мен жаяу әскерге араналған фугас миналардың қоймасы болуы мүмкін. Өкінішке қарай, оларды дер кезінде сөндіре алмау үлкен апатқа алып келді.
Менің ойымша, осыдан кейін Мәжіліс депутаттарынан бастап, қоғам белсенділеріне дейін, яғни азаматтық саладан жиналған комиссия құрылып, әскери қоймаларды тексеру керек.
Өйткені «Қарға қарғаның көзін шұқымайды» дегендей, Қорғаныс министрлігінің кемшілігін Ұлттық қауіпсіздік, Ішкі істер және Төтенше жағдай министрлігі жасыруы мүмкін. Сондықтан да бірінші кезекте осы мәселеге зерттеу жүргізу керек.
Фото: әлеуметтік желіден.
Екіншіден, қоғам белсенділері мемлекетке әскери қоймаларды елдімекеннен ең кем дегенде 20 шақырымға көшіруді талап етуі керек. Біз әскери қоймалардың әлі де болса елдімекенге жақын орналасқанын жақсы білеміз. Бірақ мәселенің екінші жағы бар. Егер ұрыс жағдайы болған кезде алыстағы қоймалардан қару-жарақты дер кезінде жеткізу қиындауы мүмкін. Демек мұндай шешім қабылдау кезінде жан-жақты ойлану керек. Бірақ Қорғаныс саласына бөлінетін қаржы аз емес. Қолда бар ескі қару-жарақ пен оқ-дәрінінің кемінде 60 пайызын жою керек шығар. Өйткені кейбір оқ-дәрінің қолдану мерізіміне 50-70 жыл болуы мүмкін. Жеке өз басым 30 жылдан артық сақталып тұрған оқ-дәріні жою керек деп есептеймін.
– Министрлік Арыстағы қару-жарақты Жамбыл облысына әкелінгенін айтты. Арыстағы жарылмаған оқ-дәріні Тараз қаласының іргесіне әкеліп қою қаншалықты ақылды шешім деп ойлайсыз?
– Біріншіден, Арыстағы жарылыстан кейін дайын қойма салынып үлгерген жоқ. Екіншіден, министрлік Арыстағы реактивті снаряд, бомба, зениттік кешеннің зымырандарын іріктеп әкелуі мүмкін. Жерге төселетін инженерлік фугасты миналар, танк пен жаяу әскерге қарсы миналарды жеке әкелуі мүмкін. Жаңа қойма салып үлгермегендіктен оқ-дәріні кеңестік кезеңдегі қоймаларға тасу арқылы әдеттегідей «өрт сөндіру» шешімі қабылданып жатыр. Өкінішке қарай, кешенді шешім қабылданбаған.
Жалпы Қазақ елінде Тәуелсіздік алғалы бері заман талаптарына сай қанша қойма салынды? Өйткені техникалық қауіпсіздікке қатысты талап өзгерген кезде министрлік заманауи қоймалар салды ма?
Арыстағы жарылыс. 24 маусым, 2019 жыл.
«Ақылды шешім бе?» дегенге келетін болсақ, Арыстағы апат ұлғайып кетпесі үшін оқ-дәріні Жамбыл облысына көшіру – жанталасып қабылдаған шешім деп ойлаймын. Қоғамның қысымымен жедел әрекет еткенімен, асығыстық жасады деп бағалаймын.
– Арыс пен Жамбыл облысындағы жарылыстан кейін қарапайым азаматтардың назарынан тыс қалған қандай мәселе бар?
– Менің ойымша, қарапайым азаматтар өзінің салығы арқылы қыруар қаржы құйылып отырған әскери саладағы кемшіліктерді білмей жатыр. Әскери салада құпия көп болғанымен кейбір мәселелерді ашық айту керек.
Екіншіден, Чехия мен Болгарияда Ресейлік кейбір тыңшылар қоймаларды өртеп, қолдан жарылыс ұйымдастырды деген қауесет тарады. Мәселенің осы жағына да бір назар аударып қою керек.
Біздің ішкі барлау немесе әскери күзет қаншалықты жақсы жұмыс істеп жатыр? Бұл жерде сырттан яғни Талибан мен терористік топтар немесе көрші елдердің тыңшылары арқылы диверсия жасау мәселесі емес. Мәселе осындай қастандық жасау ықтималдығы бар ма?
Қоғам әдетте мұндай жағдайда «жымқырылған қаржыны жасырудың амалы» деп қарастырады. Осы мәселені індетіп зерттеу керек? Жемқорлықтың ізін жасыру жолы болуы мүмкін бе? Осындай сұрақтарға жауап берілмегендіктен қоғам әртүрлі қауесеттерге ереді.
Иә, бізде жемқорлық бар, оны мойындау керек. Бірақ әскери салада дискриминация жасалып жатқан тәрізді. Бір саланың беделі түскен сайын соғұрлым қауіпті болады.
Мысалы Ауғанстандағы әскерилердің жемқорлығы тұтас елдің радикалдардың қолына өтіп кетуіне себеп болды. Сондықтан мәселені осы тұрғыдан да қарастырып қойған дұрыс.
– Министр өзі сөзінде «қасақана өртеу немесе диверсия болуы мүмкін» деп айтты. Бұлай болуы мүмкін бе?
– Бұл мәселеге ерекше назар аудару керек. Егер диверсия қасақана жасалса, онда біздің қарсы барлау мен жалпы елдегі қауіпсіздікке жауапты құрылымдардың жұмысының төмендігін көрсетеді. Диверсия дегенді сыртқы күштерден бастап, өзіміздің әскери бөлімдердегі жемқорлардың істеген ісі деп бағалауы әбден мүмкін. Министрдің аузынан осындай мәлімдеме шыққан болса, демек осы жолғы жарылысқа бастапқы баға басқаша беріліп жатыр деген сөз. Қоғамға «өрт техникалық қауіпсіздікті сақтамағаннан шықты» деп ақпарат берілуі мүмкін. Бірақ та күш құрылымдарының ішкі немесе сыртқы күштерден белгілі бір қауіпті көріп отырғанын аңғартады.
– Әлеуметтік желіде белсенділер Нұрлан Ермекбаевтың отставкаға кетуін талап етіп жатыр. Министр отаставкаға кету керек пе? Жоқ әлде бір адамның келіп-кетуімен әскери саладағы мәселе шешілмей ме?
– Менің ойымша, министрді ауыстарғаннан ештеңе өзгермейді. Осы уақытқа дейін Қорғаныс министрлігін бірнеше адам басқарды. Өз басым әскери салаға қызығатын журналист ретінде Нұрлан Ермекбаевқа жұмысын жалғастыруға мүмкіндік берілгені дұрыс деп есептеймін. Себебі өз тұсында жасаған қателікті жою мүмкіндігі берілуі керек. Мысалы сен қателік жасап, жұмыстан алып тастағанда сенің қателігіңді біреу түзеуі керек па?
Екіншіден, Нұрлан Ермекбаев – барлау саласында қызмет еткен офицер. Сондықтан ол мұндай жағдайға барлаушының көзқарасымен қарауы мүмкін. Мәселен Жамбылдағы жарылысты диверсия деп бағалауының өзі оның барлау саласындағы тәжірибесін білдіреді. Сондықтан оның жұмысын жалғастырғаны маңызды.
Үшіншіден, бұл министрдің қорғаныс саласын күшейтудегі саясаты көпвекторлы бағытқа арналған. Яғни, ол тек қана Ресейге қарап отырмай Еуропа, Түркия мен Израиль секілді елдермен әскери қарым-қатынасты нығайтуға назар аударды. Сол себепті мұндай офицерге жұмыс істеуге мүмкіндік берілгені дұрыс. Қазір өзі жасаған қателігін өзі түзетіп, осыдан нақты сабақ алсын. Түрлі тергеу-тексеру саласын пайдаланып, диверсия жасаған тарапты анықтасын.
Н.Ермекбаев.
Нұрлан Ермекбаевтың көпвекторлы саясат жүргізгенін ұнатпайтын ресейшіл көзқарастағы офицерлер оған саботаж жасауы мүмкін ғой. Сондықтан да өз басым мәселені министрдің кетуімен шешілмейді деп есептеймін.
– Диверсия Ресей тарапынан жасалуы мүмкін бе?
– Диверсиялық шабуылды Ресей жасады деп айта алмаймыз. Өйткені ұсталмаған – ұры емес. Мұндай диверсияны кез келген адам жасауы мүмкін. Ресейдің өз тыңшылары емес, соларға жұмыс істейтін ішкі агенттер жасауы әбден мүмкін ғой.
Екіншіден, Ресей диверсия жасағанның өзінде оны жариялау маңызды емес, анықтау маңызды. Күш құрылымдары анықтаған жағдайда басқаша әрекет етуді қарастыра бастайды деген сөз. Оның үстіне біздің әскери докторинамызда гибриттік және диверсиялық шабуыл болуы мүмкін екені құжат жүзінде мойындалған. Демек Ресей болсын, басқа болсын диверсия жасалған күннің өзінде оны көпшілікке жариялап, оның агрессиясын күшейте берудің қажеті жоқ. Керісінше, олар «Біз қатырдық» деп жүргенде әрбір тыңшысын, әрбір диверсантын қалпақпен қағып алып отыру керек.
Серік Жолдасбай, Нұр-Сұлтан.
