«Сіздің атыңыздан несие рәсімдеп жатыр». Алаяқтарға қалай жауап беру керек?
Заман өзгерген сайын алаяқтықтың жаңа түрлері белең алып барады. Соның бір ұшқыны болса керек, өзін «банк менеджерімін» деп хабарласатындар көбейген.
Әсіресе, еліміздегі ең танымал банктің атын жамылып, қоңырау шалатын алаяқтардың әрекеті азаймай тұр. Мәселен, өзін «банк менеджерімін» деп таныстырған адам: «Сіздің депозитіңізден алаяқтар ақша ұрламақшы», – деп, тұтынушының аты-жөнін, депозиттегі есеп-шотын, сонымен қатар ЖСН номерін айтып берген. Өкінішке қарай, жеке деректерді біліп алып, азаматтарға хабарласатын алаяқтардың алдын алу мүмкін болмай отыр. Ал олар жеке деректерді қайдан алады?
Осындай жағдайларға байланысты Kaspi.kz, «Сбербанк» ЕБ АҚ, Halyk Bank, Нұрбанк, ВТБ Банк (Қазақстан), ForteBank, Jýsan Bank, AltynBank, Хоум Кредит Банк, Еуразиялық банк, «Альфа-Банк Қазақстан» ЕБ АҚ тұтынушыларға бірлескен мәлімдеме жасады.
Алаяқтардың банк клиенттеріне шабуыл жасауы тағы да жиілеп кетті. Мұның кең таралған бірнеше әдісі бар. Алаяқтар:
- Қоңырау шалып, өзін банк қызметкері ретінде таныстырады. Күдікті операциялар туралы айтып, клиент шотынан ақша аударуға қажетті мәліметтерді алуға тырысады. Мысалы, жеке кабинетте құпиясөзді ауыстыруды, жаңа құпиясөзді және SMS-хабарлама арқылы келген құпия кодты айтуды сұрайды. Бұл мәліметтер арқылы алаяқтар клиент шотындағы ақшаны аударып, тіпті оның атына ақшалай кредит рәсімдеуі мүмкін.
- Қоңырау шалып, клиент шотынан ақша ұрлануы қаупі барын, қаражатты жедел түрде «қосымша шотқа», «сақтандыру агентіне», «сақтандыру ұяшығына» т.б аудару керегін айтады. Аңыздар әртүрлі болуы мүмкін, бастысы – клиент қаражатын басқа шотқа аударуға көндіру. Кейбір жағдайда алаяқтар арнайы компьютерлік бағдарламаның көмегімен банк нөмірінен қоңырау шалған болады немесе ұқсас нөмірден қоңырау шалады.
- Пошта немесе мессенджерлерге қайырымдылық акциясы, ерекше қаржылық қызметтер, жүлделер ұтысы және т.б шаралар туралы ақпарат таратады. Оларда жеке мәліметтерді енгізуге және банктік операцияларды жасауға арналған сілтемелер болады. Адам карта мәліметтерін енгізген сәтте алаяқтар ақша шешіп алады. Сондай-ақ сілтемеде алаяқтарға сіздің қосымшаңызға кіруге мүмкіндік беретін вирустар болуы мүмкін.
- Қоңырау шалып басқа біреудің сіздің жеке кабинетіңізге кіруге талпынып жатқанын айтып, қауіпсіздік үшін қосымша жүктеп алуды ұсынады. Мұндай қосымшалар алаяқтарға телефоныңызға кіруге мүмкіндік береді. Одан кейін сіздің атыңыздан қоңырау шалып, қаржылық операцияларды жасауы мүмкін.
Банктер өз клиенттерінің сенімін бағалайды. Жеке мәліметтер мен электронды қаржы аударымдарының қауіпсіздігін жоғары деңгейде қамтамасыз етеді. Сондықтан алаяқтар қоданушылардың өздерін алдау арқылы ақша жымқыруға тырысады.
Есте ұстаңыз, алаяқтар адамды үрейлендіріп, ойлануға, жағдайды бағамдап үлгеруге мүмкіндік бермей, қаражатын жылдам алуға тырысады. Үрейленбеңіз, мұқият болыңыз! Біз зиянкестердің әрекетіне тек бірге қарсы тұра аламыз.
Егер сізге алаяқ қоңырау шалса, не істеу керек?
Алаяқпен сөйлеспеңіз. Тұтқаны қойыңыз. Шоттағы ақшаңыздың орнында екеніне көз жеткізіңіз. Сұрақтарыңыз болса, банктің колл-орталығына қоңырау шалыңыз.
Ешкімге айтпаңыз:
- Ұялы қосымша мен интернет-банкингтегі жеке кабинетіңіздің құпиясөзін;
- Карта реквизиттерін: нөмері, жарамдылық мерзімі, CVV/CVC-код (картаның артқы бөлігіндегі үштаңбалы код).
- Операцияны: төлем, аударым т.б растауға арналған SMS-кодты.
Бұл деректерді қоңырау шалған адам өзін банк қызметкері деп таныстырса да, банк нөміріне ұқсас нөмірден хабарласса да айтуға болмайды. Нағыз банк қызметкері мұндай ақпаратты сұрамайды. Бұл тек алаяқтарға ғана керек.
Орнатпаңыз:
- Таныс емес адамдарға ұялы телефон қосымшасын оқытпаңыз
Сілтеме арқылы өтпеңіз:
- Хабарлама тіпті танымал банк немесе компания атынан келсе де. Сілтемені басқан соң компьютеріңізге зиянкес вирус кіруі мүмкін. Ол алаяқтарға сіздің банктік шоттағы қаражатыңызды ұрлауға мүмкіндік береді.
Толтырмаңыз:
- Жеке мәліметтеріңізді сұрайтын анкетеларды толтырмаңыз. Егер сілтеме арқылы өтсеңіз, анкета, сауалнаманы ашпаңыз, өзіңіз туралы ақпарат қалдырмаңыз. Нағыз акциялар мен ұтыс ойындары туралы білгіңіз келсе банктердің ресми сайттары мен әлеуметтік желідегі парақшаларын оқыңыз.
Барынша сақ болған жөн! Күдікті қоңырауларға мейлінше жауап бермеңіз. Әсіресе, үйдегі қарт адамдарға бұл жағдайды ескертіңіз. Ақшаңызды қайтарып алу оңай болып көрінгенмен, мұндай алаяқтар шетелдік азаматтар болуы мүмкін. Сол себепті көп жағдайда кеткен аұшаңызды қайтарып алуыңыз қиындайды.
